Dzień gruszowy

    redakcja MPS-SAD

    W Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach w maju 2018 r. odbyło się spotkanie poświęcone uprawie gruszy. „Dzień gruszowy” został zorganizowany w ramach projektu InnoFruit nr #R004 współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Regionu Morza Bałtyckiego.

    Wspólny cel

    Celem projektu InnoFruit jest rozwój potencjału sektora produkcji i przetwórstwa owoców w krajach bałtyckich i zabezpieczenie dostępności zdrowych, wysokiej jakości owoców oraz przetworów owocowych poprzez poparte nauką innowacje. Ma to skutkować wzrostem konkurencyjności i długotrwałą stabilnością rynku owocowego na Łotwie, Litwie, w Polsce i Szwecji, zwłaszcza w sferze organizacji produkcji i przetwórstwa owoców, wprowadzania innowacji marketingowych, rozszerzania ofert handlowych, zdobywania nowych rynków zbytu i utrzymywania już istniejących.

    Główne zadanie projektu to m.in. wymiana wiedzy i umiejętności pomiędzy jego partnerami adresowana do małych i średnich przedsiębiorstw/gospodarstw sektora produkcji i przetwórstwa owoców w krajach bałtyckich, ponadto uzupełnienie kompetencji instytucji naukowych, organizacji pozarządowych, grup producenckich oraz małych i średnich przedsiębiorstw wchodzących w skład konsorcjum.

    Udział w spotkaniach odbywających się w ramach projektu InnoFruit jest nieodpłatny. Seminaria te są dla sadowników nie tylko szansą na pogłębienie wiedzy, np. w zakresie uprawy danego gatunku/odmiany, lecz również okazją do skorzystania z fachowych konsultacji. W ramach projektu odbyły się już spotkania poświęcone m.in. uprawie wiśni, brzoskwini, czereśni, wybranych gatunków jagodowych, a także dotyczące pielęgnacji gleby.

    Jak informował dr Mirosław Sitarek (fot. 1), kierownik projektu z ramienia Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach, działania prowadzone w ramach tego projektu mają przyczynić się także do wzrostu liczby nowoczesnych gospodarstw i małych firm sektora owocowego w krajach bałtyckich. Ma w tym pomóc upowszechnienie innowacji naukowych na bazie nowo założonej sieci poletek demonstracyjnych, gospodarstw demonstracyjnych oraz prowadzonego doradztwa. W projekcie bierze udział 8 partnerów, jednostek z ww. krajów. Liderem/koordynatorem projektu jest dr Edgars Rubauskis (Institute of Horticulture, Latvia University of Agriculture), którego zadaniem jest nadzór nad planowanymi działaniami i ich monitoring, koordynowanie pracy partnerów, gromadzenie i analiza danych oraz zarządzanie i administrowanie projektem.

    [envira-gallery id=”38241″]
    O krajowej produkcji

    W Polsce – jak informowała dr Dorota Kruczyńska (fot. 2) z IO – grusza nie odgrywa wiodącej roli w uprawach sadowniczych. Jednak profesjonalnie prowadzone sady, założone na terenach o korzystnych ku temu warunkach, mogą przynosić zadowalające efekty ekonomiczne, a także stanowić alternatywę, np. dla uprawy jabłoni.

    Tabela 1. Systemy uprawy gruszyTabela 1. Systemy uprawy gruszy
    Tabela 2. Według badań prowadzonych w IO – oceniano podatność odmian gruszy na zarazę ogniową

    Tabela 2. Według badań prowadzonych w IO – oceniano podatność odmian gruszy na zarazę ogniową* Według literatury odmiany zakwalifikowane do kilku grup podatnościTabela 3.

    Podatność odmian gruszy na zarazę ogniową wg literatury

    Tabela 3. Podatność odmian gruszy na zarazę ogniową wg literaturyW najbardziej sprzyjających latach produkcja gruszek w Polsce wynosiła około 100 tys. ton. Owoce te przeznaczane są przede wszystkim na rynek owoców deserowych. W celu wydłużenia podaży wymagają odpowiednich warunków przechowywania. Przechowywanie gruszek jest bowiem bardziej skomplikowane niż przechowywanie jabłek. Wymagany okres chłodu jest specyficzny dla każdej odmiany. Jeśli jest zbyt krótki lub zbyt długi, może spowodować obniżenie się jakości owoców. Dlatego podobnie jak w przypadku jabłek, gruszki przeznaczone do przechowywania należy zebrać w odpowiednim terminie. Zebrane zbyt wcześnie szybciej więdną, natomiast zebrane zbyt późno są bardziej podatne na gnicie i rozpad miąższu, a także wykazują większą wrażliwość na CO2 i są mniej smaczne po przechowaniu.

    O opłacalności produkcji danego gatunku sadowniczego, w tym gruszek, decyduje m.in. intensyfikacja uprawy. Mają na nią wpływ m.in. właściwy dobór odmiany i podkładki. W przypadku tej ostatniej nie mamy zbyt dużego wyboru, są to bowiem siewki gruszy kaukaskiej oraz kilka typów pigwy. Ważny jest też sposób prowadzenia drzew (tab. 1), przy czym obecnie w intensywnych sadach dominuje wrzeciono i V-system (fot. 3).

    Najważniejsze cechy, na które należy zwrócić uwagę przy wyborze odmiany, to przydatność do uprawy w naszych warunkach klimatyczno-glebowych oraz jakość owoców. Powinna to być odmiana plenna, o atrakcyjnych wizualnie oraz smacznych owocach. Ważna jest też potwierdzona zgodność zrastania się danej odmiany z podkładką. Ponieważ dobór środków ochrony roślin jest ograniczony, istotna jest też podatność wybranej odmiany na porażenie sprawcami chorób oraz zasiedlenie przez szkodniki. W przypadku chorób szczególnej uwagi wymaga ochrona przed zarazą ogniową. Choroba ta nie występuje w każdym roku i w każdym rejonie w takim samym nasileniu. O tym, czy dojdzie do infekcji i jej rozwoju w danym sezonie, decyduje kilka czynników. Aby doszło do infekcji, musi być obecne źródło choroby, a o jej rozwoju na porażonych roślinach decydują warunki otoczenia i podatność rośliny. Choroba występuje ogniskowo. Najbardziej podatne na porażenie są kwiaty i młode pędy. W wyniku infekcji kwiaty więdną, przebarwiają się i zasychają, a wierzchołki pędów najczęściej zakrzywiają się ku dołowi (w kształcie pastorału), natomiast liście zwijają się wzdłuż głównego nerwu do środka. Powstałym nekrozom często towarzyszy wyciek bakteryjny. Ponadto na starszych pędach oraz gałęziach, a nawet na pniu można czasem pod korą zaobserwować przebarwienia.

    W doświadczeniach prowadzonych w IO oceniano podatność kilku odmian gruszy na zarazę ogniową. Klasyfikację na podstawie uzyskanych wyników podano w tabeli 2. Przy czym na czerwono zaznaczono te odmiany, w przypadku których w literaturze występują znaczne różnice w ocenie ich podatności na porażenie sprawcą zarazy ogniowej. Ponadto w tabeli 3 podano klasyfikację podatności poszczególnych odmian według danych z literatury.

    Drugą z najczęściej występujących chorób, przed którą grusze wymagają ochrony, jest parch gruszy. W tym celu poleca się stosowanie fungicydów – zgodnie z programem ochrony roślin na dany rok. Właściwy dobór środków do ochrony przed sprawcą parcha sprawia, że coraz rzadziej w sadach gruszowych występuje też inna choroba grzybowa – rdza gruszy. Jej objawy najczęściej pojawiają się już na młodych liściach – są to niewielkie, jaskrawo pomarańczowe plamy na wierzchniej ich stronie, następnie w obrębie plam pojawiają się drobne, czarne wzniesienia – skupienia zarodników grzyba. W drugiej połowie lata i jesienią na dolnej stronie liści pojawiają się brązowe narośla, a na ich zakończeniu białe wypustki. Liście porażone przez sprawcę rdzy gruszy przedwcześnie opadają.

    Wśród szkodników najgroźniejsze są miodówki. Powodują one zarówno szkody bezpośrednie, poprzez wysysanie soku z zasiedlonych drzew i wydzielanie toksyn do ich tkanek, jak i pośrednie – poprzez obfite wydalanie rosy miodowej, na której rozwijają się czarne grzyby sadzakowe, które zakłócają fotosyntezę oraz obniżają jakość owoców. Ponadto miodówka gruszowa plamista jest wektorem fitoplazmy powodującej zamieranie gruszy, która szczególnie gwałtownie objawia się podczas długich okresów upalnej i suchej pogody.

    W uprawie gruszy, podobnie jak i jabłoni, należy pamiętać, że do wysokiego plonowania i dobrego zawiązywania silnych pąków kwiatowych ważne jest dobre doświetlenie korony. Najbardziej korzystna orientacja rzędów w naszych warunkach klimatycznych to północ-południe. Ponadto materiał szkółkarski powinien być dobrej jakości, a przede wszystkim zdrowotności. Często w celu ograniczenia wzrostu drzew stosuje się Regalis Plus 10 WG, a także podcina korzenie oraz nacina pnie (fot. 4).

    W przypadku gruszy warto również uwzględnić skłonność danej odmiany do partenokarpii, co przy niesprzyjającym przebiegu warunków atmosferycznych wiosną może mieć istotne znaczenie dla uzyskania plonu. Obecnie, gdy odbiorcy owoców wymagają, aby były one nie tylko odpowiedniej jakości, lecz także oferowane przez możliwie jak najdłuższy czas, istotna jest zdolność przechowalnicza i ich trwałość w obrocie handlowym.

    Obecnie główne kierunki hodowli gruszy, zarówno w kraju, jak i za granicą, są prowadzone pod kątem m.in.: hodowli odpornościowej (miodówka, zaraza ogniowa, parch gruszy), osłabienia wzrostu drzew, poprawy jakości i atrakcyjności owoców (np. odmiany o czerwonej i brązowej skórce), zgodności zrastania z pigwą, hodowli nowych podkładek, a także uzyskania nowej jakości (mieszance międzygatunkowe).

    Do produkcji trafiają też mutacje znanych odmian, np. o atrakcyjnym wybarwieniu (fot. 5) czy ordzawieniu owoców (fot. 6). Pojawia się też coraz więcej odmian klubowych, których owoce sprzedawane są pod markami. Ogranicza to możliwości ich uprawy, bowiem właściciele odmian coraz bardziej restrykcyjnie pochodzą do praw własności. Mimo to obecnie nadal około 80% produkcji stanowią odmiany znane i powszechnie uprawiane, natomiast udział nowości, odmian lokalnych oraz klubowych jest niewielki. W produkcji światowej dominują ‘Konferencja’ i ‘Bonkreta Williamsa’, przy czym w Europie wiodąca jest ta pierwsza. W Polsce uprawiane są przede wszystkim ‘Konferencja’, ‘Lukasówka’ i ‘Faworytka’. Ponadto, zarówno z krajowych dostaw, jak i z importu dostępne są ‘Triumf Packhama’ i ‘Komisówka’. Na uwagę zasługują też odmiany produkowane lokalnie na świecie, ale coraz częściej goszczące także na naszym rynku – ‘Abate Fetel’ (produkowana głównie we Włoszech) i ‘Rocha’ (Portugalia). Owoce odmiany ‘Rocha’ mają średnicę 55–75 mm (fot. 7), beczułkowaty kształt i żółtozieloną skórkę (żółtą w fazie dojrzałości konsumpcyjnej), ordzawioną zwłaszcza przy szypułce. Niekiedy mogą mieć też niewielki rumieniec. Miąższ jest kremowobiały, ziarnisty, soczysty, a równocześnie kruchy. Ich zalety to możliwość długiego przechowywania (przez co są oferowane nawet przez 12 miesięcy w roku) oraz trwałość w obrocie handlowym. Natomiast ‘Abate Fetel’ produkowana jest w regionie Emilia-Romania. Jest to najbardziej ceniona włoska gruszka. Jej owoce dojrzewają pod koniec września – na początku października. Są duże do bardzo dużych. Mają słodki i soczysty miąższ. Są przydatne do długiego przechowywania.

    Produkcja w liczbach

    Jak informował dr Krzysztof Zmarlicki (fot. 8), na świecie rocznie produkuje się około 26 mln ton gruszek. Największymi producentami owoców tego gatunku są Chiny, natomiast kolejne miejsca zajmują: kraje UE – 2,5 mln ton, Stany Zjednoczone – 700 tys. ton, Argentyna – 600 tys. ton oraz RPA – 500 tys. ton. W krajach UE najwięcej gruszek produkuje się we Włoszech – 31%, Holandii – 16%, Belgii – 15%, Hiszpanii – 14%, Portugalii i Francji – po 6%, Polsce i Grecji – po 3% oraz w Niemczech – 2%.
    W 2016 r. w Polsce wyprodukowano 4,5 mln ton owoców, w tym 81 tys. ton gruszek. Natomiast na światowym rynku w 2016 r. produkcja gruszek wyniosła 25,4 mln ton. Globalna ich konsumpcja osiągnęła 22,7 mln ton, w tym w Chinach 17,1 mln ton, a w UE około 2 mln ton. Do przetwórstwa w skali globalnej trafiło zaś 2,6 mln ton tych owoców. Przeciętnie Europejczyk spożywa 4 kg gruszek rocznie, przy czym najwięcej konsumuje się ich we Włoszech, Holandii i Belgii – nawet 10 kg rocznie, a najmniej m.in. w Polsce i na Litwie – niecałe 2 kg/osobę.

    W Polsce zmiany w handlu detalicznym wymuszają zmiany w handlu hurtowym. Stale zwiększa się udział w handlu produktami ogrodniczymi sklepów należących do sieci. Wymagają one dostawy dużych ilości jednorodnego towaru bardzo wysokiej jakości w określonym czasie i w określonym miejscu. Pojedynczy producenci, nawet z wysokotowarowych gospodarstw, nie są w stanie sprostać tym wymogom. Mogą je jedynie spełniać grupy producenckie i ich zrzeszenia. Dlatego też poza okresem jesiennym w ofercie sieci handlowych przeważają owoce importowane – informował K. Zmarlicki.

    Zauważalną od kilku lat tendencją na światowym rynku owoców jest zorientowanie na produkcję lokalną. Bardzo modne jest kupowanie owoców przez sieci od lokalnych producentów. Jest to sposób bezpośredniego wspierania własnego regionu i zapewnienia konsumentom świeżego towaru. Kupowanie lokalnych, świeżych produktów staje się tak samo popularne w Europie, jak i Ameryce.

    Światowa produkcja gruszek stale wzrasta. Wzrasta też ich konsumpcja w Chinach i Indiach. Ponadto wzrost kosztów produkcji powoduje, że od kilku lat zmniejsza się zainteresowanie produkcją jabłek i w miarę możliwości zastępuje się je gruszkami.

    Gdyby produkcja gruszek miała być rozwijana także w Polsce, konieczne jest zapewnienie koncentracji produkcji i obrotu tymi owocami oraz zwiększenie udziału w produkcji gruszek deserowych najwyższej jakości. Zapewnienie zbytu polskich owoców wymagałoby ograniczenia rosnącego importu gruszek prowadzonego bezpośrednio przez sieci. Jednocześnie należy liczyć się z nieprzewidywalnością przebiegu warunków atmosferycznych, koniecznością spełnienia wysokich wymagań w zakresie agrotechniki i sprostania dużej konkurencji na światowym rynku tych owoców – informował K. Zmarlicki.

    Wydłużyć podaż

    Podczas spotkania o możliwościach przechowywania gruszek i wymogach z tym związanych informował dr Krzysztof Rutkowski (fot. 9) z IO. Zwrócił uwagę na normy jakościowe – urzędowe, jakie obwiązują także w przypadku tych owoców. Głównymi wyróżnikami jakości produktów ogrodniczych są: wygląd owocu (wielkość, kształt, barwa, połysk, brak uszkodzeń), tekstura (jędrność, soczystość, kruchość, mączystość), smakowitość (smak słodki, kwaśny, cierpki, zapach, obce smaki i/lub zapachy), wartości odżywcze i zdrowotne (zawartość składników mineralnych, witamin, węglowodanów, błonnika, antyoksydantów) oraz bezpieczeństwo spożycia (pozostałości środków ochrony roślin, mykotoksyny, zanieczyszczenia mikrobiologiczne, alergeny).

    Najczęściej termin zbioru gruszek sadownicy wyznaczają w oparciu o: liczbę dni od pełni kwitnienia, datę kalendarzową, wielkość owocu, powierzchnię rumieńca, barwę zasadniczą skórki, łatwość odchodzenia owoców od krótkopędu. Istotnymi, ale dużo rzadziej wykorzystywanymi wskaźnikami są: stężenie etylenu w komorach nasiennych, tempo produkcji etylenu, tempo oddychania, indeks skrobiowy, zawartość ekstraktu w owocach, jędrność miąższu, kwasowość owoców, indeksy zbiorcze.

    fot. 1–9 M. Strużyk