Integrowana Produkcja dziś i jutro

    Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Kielcach, Dział Ochrony Roślin i Techniki

    Intensyfikacja produkcji rolnej, stosowanie coraz większej ilości nawozów sztucznych i środków ochrony roślin (ś.o.r.) niesie ze sobą ryzyko zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Wzrost świadomości konsumentów wymusił podjęcie działań w celu produkowania żywności bezpiecznej dla zdrowia i z zachowaniem ochrony środowiska. Systemem spełniającym te wymagania jest integrowana produkcja (IP). Jest to rozwijający się system gospodarowania, uwzględniający najnowsze osiągnięcia nauki i techniki rolniczej, mający zapewnić konkurencyjność owoców, warzyw i innych płodów rolnych na rynku oraz ułatwić ich sprzedaż. IP wykorzystuje postęp techniczny i biologiczny w uprawie, nawożeniu i ochronie roślin oraz prowadzi do obniżenia poziomu chemizacji rolnictwa.

    [envira-gallery id=”39882″]

    System integrowanej produkcji w Polsce regulują obecnie przepisy art. 5 ustawy o ochronie roślin z 18 grudnia 2003 roku (Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 849 ze zm.) oraz rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 16 grudnia 2010 roku w sprawie integrowanej produkcji (Dz. U. z 2010 r. Nr 256, poz. 1722 ze zm.). W 14 czerwca 2007 r. decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi integrowana produkcja, w rozumieniu art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie roślin została uznana za krajowy system jakości żywności.

    Integrowana produkcja (IP)

    Przystąpienie do tego systemu jest dla producentów dobrowolne. Od 2004 r. nadzór nad nim sprawuje w Polsce Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN). Jednostka ta przeprowadza kontrole w gospodarstwach w trakcie wegetacji roślin pod kątem prawidłowości stosowania ś.o.r., zasadności ich użycia, zgodności prowadzenia upraw ze szczegółowymi metodykami integrowanej produkcji, prawidłowości działania sprzętu do wykonywania zabiegów ś.o.r., higieny obiektów i pomieszczeń. Producent przystępujący do systemu IP jest zobligowany do dostosowania sposobu gospodarowania w zakresie m.in. płodozmianu, nawożenia, stosowania odpowiednich, selektywnych ś.o.r. oraz zapewnienia dobrych warunków bytowania organizmom pożytecznym.

    Poprzez odpowiednie ewidencjonowanie producentów realizowana jest podstawowa zasada systemu integrowanej produkcji, czyli możliwość identyfikowania miejsca pochodzenia produktu. Każdy z producentów, już w trakcie zgłoszenia się do systemu integrowanej produkcji, otrzymuje swój niepowtarzalny numer ewidencyjny. Zgłoszenie prowadzenia uprawy w systemie IP przyjmowane jest co najmniej na 30 dni przed rozpoczęciem uprawy lub przewidywanym terminem rozpoczęcia wegetacji roślin wieloletnich.

    Wszystkie działania z zakresu integrowanej produkcji muszą być dokumentowane w „Notatniku Integrowanej Produkcji”, który podlega kontroli pod kątem zgodności prowadzenia uprawy ze szczegółowymi metodykami. Ocena jest dokonywana w oparciu o Listę Kontrolną IP (wymagania podstawowe, pomocnicze i zalecenia), gdy weryfikowana jest zgodność danych wpisywanych do notatnika ze stanem faktycznym. Notatniki zastępują również ewidencję wykonywanych zabiegów ś.o.r. dla zgłoszonej uprawy. Powinny być one przechowywane w gospodarstwie przez okres 3 lat od dnia wykonania ostatniego zabiegu.

    Celem integrowanej produkcji jest przede wszystkim wyprodukowanie żywności zdrowej i bezpiecznej dla zdrowia ludzi. Na podstawie § 3. rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 16 grudnia 2010 r. w sprawie integrowanej produkcji, co roku u co najmniej 20% producentów, którzy przystąpili do systemu IP, pobierane są próby roślin i produktów roślinnych w celu stwierdzenia nieprzekroczenia w nich dopuszczalnych poziomów pozostałości ś.o.r., metali ciężkich, azotanów i innych pierwiastków oraz substancji szkodliwych. Każdy z producentów o takiej możliwości jest informowany podczas zgłoszenia uprawy do systemu IP, wtedy też ustalany jest najodpowiedniejszy termin pobrania prób do badania. Próbki płodów rolnych do kontroli jakości pobierają inspektorzy PIORiN lub pracownicy upoważnionych przez Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa stacji chemiczno-rolniczych i dokonują tego w trakcie zbiorów, po nich lub w czasie składowania płodów w magazynach, przechowalniach i w chłodniach.

    Poświadczeniem prowadzenia integrowanej produkcji jest certyfikat, wydawany przez PIORiN. Aby uzyskać taki dokument producent musi ukończyć szkolenie z zakresu integrowanej produkcji, złożyć zgłoszenie przystąpienia do systemu, prowadzić uprawę zgodnie z wytycznymi IP, uzyskać pozytywny wynik z kontroli w gospodarstwie i złożyć wniosek o wydanie certyfikatu. Po jego otrzymaniu ma prawo oznaczać swoje produkty zastrzeżonym znakiem (logo) integrowanej produkcji i używać go zgodnie z zasadami określonymi regulaminem korzystania z tego znaku.

    Integrowana produkcja a integrowana ochrona

    Integrowana produkcja jest systemem gospodarowania, połączeniem dobrej praktyki rolniczej z integrowaną ochroną roślin oraz z postępem biologicznym (np. uprawą gatunków i odmian o wysokiej odporności na choroby i szkodniki). Jest również systemem jakości żywności podlegającym certyfikacji. Podstawą systemu IP są prawidłowo dobrane elementy, takie jak poprawny płodozmian, agrotechnika czy racjonalne nawożenie oparte na rzeczywistym zapotrzebowaniu roślin i z uwzględnieniem aktualnej zasobności gleby.

    Integrowana ochrona (IO) jest najważniejszym elementem IP. Jest to sposób ochrony roślin przed szkodliwymi organizmami, polegający na wykorzystaniu wszystkich dostępnych metod i w sposób szczególny chroniący środowisko naturalne. Opiera się głównie na systematycznym przeprowadzaniu lustracji plantacji pod kątem występowania szkodników, chorób i chwastów. IO nie wyklucza stosowania preparatów chemicznych, ponieważ muszą być one wykorzystywane, gdy inne, niechemiczne metody nie zabezpieczają jakości i wysokości plonów. Jednak przy podejmowaniu decyzji o zastosowaniu ś.o.r. musi być uwzględniane przekroczenie progu ekonomicznej szkodliwości agrofaga, który określa, czy wykonanie chemicznego zabiegu ochrony roślin jest zasadne ekonomicznie.
    Jednym słowem IP jest produkcją roślin z zastosowaniem IO roślin.

    Nowe zasady

    Od 1 stycznia 2014 roku wszyscy profesjonalni użytkownicy ś.o.r. będą zobowiązani stosować zasady integrowanej ochrony roślin.

    Pojęcie użytkownika profesjonalnego precyzyjnie określa art. 3 pkt 1 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/128/WE z 21 października 2009 r. ustanawiającej ramy wspólnotowego działania na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów: „użytkownik profesjonalny” oznacza każdą osobę, która stosuje pestycydy w toku swej działalności zawodowej, w tym operatorów, techników, pracowników i osoby samozatrudnione, zarówno w sektorze rolnym, jak i w innych sektorach. Natomiast obowiązek stosowania zasad integrowanej ochrony roślin wynika z postanowień art. 14 wyżej wymienionej dyrektywy. Zgodnie z tym artykułem: Państwa członkowskie podejmują wszelkie konieczne środki w celu zachęcania do stosowania ochrony roślin o niskim zużyciu pestycydów, przyznając zawsze, gdy to możliwe, pierwszeństwo metodom niechemicznym, aby profesjonalni użytkownicy pestycydów przechodzili na stosowanie dostępnych praktyk i produktów do walki z danym organizmem szkodliwym, które stwarzają najmniejsze zagrożenie dla zdrowia ludzi i dla środowiska. Ochrona roślin o niskim zużyciu pestycydów obejmuje integrowaną ochronę roślin oraz rolnictwo ekologiczne zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 834/2007 z 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych. Zaznaczono również, że państwa członkowskie powinny zachęcać, wspierać producentów rolnych swoimi działaniami i stwarzać im warunki niezbędne do wdrożenia integrowanej ochrony roślin np. przez dostęp do usług doradczych i zapewnienie narzędzi do monitorowania organizmów szkodliwych.

    Stosowanie ogólnych zasad integrowanej ochrony roślin przez profesjonalnych użytkowników ś.o.r., zostało w Polsce uregulowane przepisami ustawy z 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz. U. z 2013 r.poz. 455) oraz wydanym na podstawie art. 35 ust. 6 tej ustawy, rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 kwietnia 2013 r. w sprawie wymagań integrowanej ochrony roślin (Dz. U. poz. 505). Rozporządzenie to weszło w życie 1 stycznia 2014 roku. Integrowaną ochronę roślin określono jako wszystkie dostępne działania i metody ochrony roślin przed organizmami szkodliwymi, w tym stosowanie przede wszystkim działań lub metod niechemicznych, a w szczególności:
    1) stosowanie płodozmianu, terminu siewu lub sadzenia, lub obsady roślin, w sposób ograniczający występowanie organizmów szkodliwych;
    2) stosowanie agrotechniki w sposób ograniczający występowanie organizmów szkodliwych, w tym stosowanie mechanicznej ochrony roślin;
    3) wykorzystywanie odmian odpornych lub tolerancyjnych na organizmy szkodliwe oraz materiału siewnego wytworzonego i poddanego ocenie zgodnie z przepisami o nasiennictwie;
    4) stosowanie nawożenia, nawadniania i wapnowania, w sposób ograniczający występowanie organizmów szkodliwych;
    5) przeprowadzanie czyszczenia i dezynfekcji maszyn, opakowań i innych przedmiotów, zapobiegające występowaniu i rozprzestrzenianiu się organizmów szkodliwych;
    6) ochronę organizmów pożytecznych oraz stwarzanie warunków sprzyjających ich występowaniu, w szczególności dotyczy to owadów zapylających i naturalnych wrogów organizmów szkodliwych.

    Rozporządzenie to określa również warunki, jakie należy uwzględnić, aby przeprowadzić zabiegi chemicznymi ś.o.r. Mówi o właściwym ich doborze, ograniczeniu liczby zabiegów i ilości stosowanych środków, przeciwdziałaniu powstawaniu odporności organizmów szkodliwych na ś.o.r. poprzez właściwy ich dobór i przemienne stosowanie.

    W Polsce wykaz ś.o.r. dopuszczonych do stosowania w IP jest publikowany m.in. w Zaleceniach Ochrony Roślin wydawanych przez Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu, w corocznie aktualizowanych Programach Ochrony Roślin Sadowniczych czy Programach Ochrony Roślin Warzywniczych. Ś.o.r. rekomendowane do integrowanej produkcji są oznaczone w zaleceniach literami IP.

    Polskie prawodawstwo

    W zakresie integrowanej ochrony roślin wdraża ono przepisy UE, bowiem wymieniona ustawa i rozporządzenie, oparte są na Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1107/2009 z 21 października 2009 r. dotyczącym wprowadzania do obrotu ś.o.r. i uchylającym dyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG.
    Artykuł 55 tego rozporządzenia mówi, że ś.o.r. muszą być stosowane właściwie, zgodnie z etykietą rejestracyjną środka, z zasadami dobrej praktyki ochrony roślin, a w szczególności z ogólnymi zasadami integrowanej ochrony roślin. Natomiast w artykule 67 mówi się o prowadzeniu i przechowywaniu dokumentacji. Profesjonalni użytkownicy ś.o.r. mają zatem obowiązek prowadzić i przechowywać przez co najmniej 3 lata dokumentację zawierającą informację o użytych ś.o.r. (nazwa, termin zastosowania, dawka, uprawa i obszar, na których zastosowano dany ś.o.r.).

    Działalność w zakresie certyfikacji w integrowanej produkcji roślin od 1 stycznia 2014 r. może być prowadzona przez podmiot upoważniony przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa, właściwego ze względu na siedzibę tego podmiotu albo miejsce prowadzenia działalności. Podmiot ten powinien posiadać akredytację w zakresie certyfikacji integrowanej produkcji roślin udzieloną w trybie przepisów ustawy z 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności oraz zapewniać prowadzenie kontroli przestrzegania wymagań integrowanej produkcji roślin przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje, w tym wykształcenie oraz doświadczenie w tym zakresie.

    Jeżeli na terenie województwa nie znajdzie się podmiot, który będzie spełniał wymagania w zakresie certyfikacji w integrowanej produkcji roślin, Główny Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Warszawie może upoważnić wojewódzkiego inspektora do wykonywania działalności w zakresie certyfikacji w integrowanej produkcji roślin i będzie on posiadał uprawnienia i obowiązki podmiotu certyfikującego.

    Podmiot certyfikujący będzie zobowiązany przeprowadzić kontrole u wszystkich producentów zgłoszonych do systemu IP i będzie wydawał certyfikaty poświadczające jego stosowanie, prowadził rejestr wydanych certyfikatów oraz podlegał kontroli wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa na terenie swojego działania.

    Zmiany dla producenta

    Producent rolny nie zauważy większych zmian odnośnie zasad prowadzenia integrowanej produkcji. Nie zmieniają się ogólne zasady prowadzenia dokumentacji, terminy przyjęcia zgłoszeń, kontrole w gospodarstwie i zasady pobierania płodów rolnych do badania na pozostałości ś.o.r. lub innych substancji szkodliwych. Istotną zmianą, którą odczują producenci, jest możliwość pobierania wynagrodzenia przez podmiot certyfikujący za przeprowadzenie kontroli (PIORiN wykonywała te kontrole w ramach swoich czynności urzędowych), w tym za pobranie próbek i produktów roślinnych do badań oraz za przeprowadzenie tych ostatnich. Podmiot certyfikujący jest zobowiązany zamieścić na swojej stronie internetowej cennik opłat pobieranych za przeprowadzenie czynności kontrolnych.

    Obowiązek stosowania zasad integrowanej ochrony roślin będzie kontrolowany przez PIORiN. Użytkownik profesjonalny, który nie będzie stosował tych zasad i nie będzie prowadził dokumentacji wskazującej sposób jej realizacji, zgodnie z art. 76 ustawy o środkach ochrony roślin będzie podlegał karze grzywny.

    fot. A Łukawska