Nowości odmianowe w Grójcu

    Konferencja Odmianowa w Grójcu, której tematem przewodnim było „Znaczenie odmiany w różnych systemach zagospodarowania owoców. Odmiany dla produkcji soków, suszy” odbyła się już po raz czwarty 3 grudnia 2011 r. Organizatorami były Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach, Zakład Zaopatrzenia Ogrodniczego Warka oraz FruitAkademia. W ich imieniu gości powitali prof. Franciszek Adamicki dyrektor IO i Anna Marczak Prezes Zarządu ZZO Warka. Duże zainteresowanie prelekcjami potwierdza, że sadownicy nadal poszukują nowych odmian i sposobów zagospodarowania owoców. Konferencji towarzyszyła wystawa nowych odmian jabłoni (fot. 1) i urządzeń do tłoczenia soków z owoców (fot. 2).

    [envira-gallery id=”40655″]

    Kierunki hodowli

    Hodowla to dział nauki sadowniczej zajmujący się uzyskiwaniem nowych odmian o genetycznie ulepszonych cechach biologicznych w stosunku do odmian znajdujących się w uprawie (hodowla twórcza) oraz zachowaniem cech biologicznych istniejących odmian i podkładek poprzez produkcję i utrzymanie materiałów elitarnych roślin sadowniczych (hodowla zachowawcza). Zagadnienia związane z tym tematem szczegółowo omówił prof. Edward Żurawicz (fot. 3) kierownik Zakładu Hodowli Roślin Sadowniczych IO w Skierniewicach nadmieniając, że tradycyjna hodowla krzyżówkowa, jako czasochłonna i nie zawsze prowadząca do pożądanych efektów, jest coraz częściej zastępowana przez metody pozwalające na skrócenie czasu hodowli i ukierunkowanie jej na uzyskanie pożądanych cech, w tym hybrydyzację kontrolowaną, mutagenezę indukowaną, hodowlę wspieraną markerami i inżynierię genetyczną. Najstarszą i do dzisiaj najbardziej efektywną metodą pozyskiwania nowych odmian roślin sadowniczych jest selekcja wśród roślin dzikich. Z takiej selekcji pochodzą do dziś uprawiane odmiany jabłoni ‘Golden Delicious’, ‘Red Delicious’, ‘Koksa Pomarańczowa’, ‘Piękna z Boskoop’, ‘Rome Beauty’, ‘Granny Smith’, ‘Jonathan’ czy ‘McIntosh’. Nadal powszechnie uprawiana grusza ‘Bonkreta Williamsa’ również jest odmianą pochodzącą z selekcji naturalnej, podobnie wiśnia ‘Łutówka’, porzeczki ‘Holenderska czerwona’ i ‘Ojebyn’, czy agrest ‘Biały Triumf’. Wszystkie te odmiany są genotypami nieznanego pochodzenia.

    Nadrzędnym celem hodowli jest wytworzenie i wprowadzenie do uprawy odmian bardziej wartościowych od tych już istniejących. Ponieważ programy hodowlane ukierunkowane są na ulepszenia przeważnie jednej, a najwyżej kilku cech jednocześnie, dlatego realizowane są różne kierunki hodowli, tj. adaptacyjna (przystosowanie tworzonych odmian do warunków środowiska, w którym mają być uprawiane, np. wytrzymałość drzew na mróz, pąków kwiatowych na przymrozki, odporność na suszę, ale i możliwość zagęszczonego sadzenia roślin, wydłużonego zbioru, zbioru maszynowego itp.), jakościowa – parametry owoców (np. walory smakowe i prozdrowotne, czy brak możliwości powodowania uczuleń, atrakcyjna barwa, kształt, jędrność skórki i miąższu owoców) i hodowla odpornościowa (uzyskanie odmian odpornych na patogeny chorobotwórcze i szkodniki). Ta ostatnia rozwija się w Unii Europejskiej szczególnie intensywnie, ze względu na obostrzenia w stosowaniu środków ochrony roślin oraz zapotrzebowanie na owoce pochodzące z produkcji ekologicznej.

    Hodowla roślin generuje bardzo wysokie koszty, dlatego odbywa się w instytutach badawczych, stacjach doświadczalnych i ośrodkach uniwersyteckich i jest finansowana ze środków publicznych. Obecnie w UE są realizowane wspólne programy hodowlane dofinansowywane przez Komisję Europejską. Jeden dotyczy drzew owocowych „Zintegrowane podejście do zwiększenia efektywności hodowli drzew owocowych” (akronim „FruitBreedomics”), drugi dotyczy krzewów jagodowych – „Zrównoważone ulepszanie europejskiej produkcji owoców jagodowych oraz ich jakości i wartości odżywczej w zmieniającym się środowisku: truskawki, porzeczki, jeżyny, borówki wysokiej i maliny” (akronim „EUBerry”).

    Wiśnie do produkcji suszu

    Doc. dr hab. Dorota Konopacka (fot. 4) z IO w Skierniewicach przedstawiła przydatność nowych odmian wiśni do przetwórstwa, w tym do produkcji suszu. W prowadzonych przez trzy
    sezony (2008-2011) badaniach nad odmianami ‘Debreceni Bötermö’, ‘Kelleris’, ‘Koral’, ‘Morina’, ‘Nefris’, ‘Oblaciňska’, ‘Szafir’, ‘Słupia Nadbrzeżna’ i ‘Topas’, wysoką jakością owoców do przetwórstwa cechowała się wiśnia ‘Nefris’, której owoce charakteryzują się stabilnym składem chemicznym i wyrównaną wielkością. Były one również bardzo przydatne do produkcji suszu wiśniowego osmotyczno-konwekcyjnego. Odmianą, która może okazać się perspektywiczną dla przetwórstwa (ze względu na wysoką zawartość ekstraktu w owocach oraz stabilne proporcje ekstraktu do kwasowości i wyrównaną wielkość owoców) jest także wiśnia ‘Oblaciňska’.

    Jabłonie odporne na parcha

    Nowe, odporne na parcha odmiany jabłoni i ich przydatność do produkcji nieklarowanych soków omówił dr Jarosław Markowski z IO (fot. 5). Z kreacji polskich (‘Ariwa’, ‘Gold Millenium’, ‘Florina’, ‘Melfree’, ‘Novamac’, ‘Rajka’) i francuskich (‘Chanteline’, ‘Judaine’, ‘Judeline’), poddanych rozszerzonym badaniom jakości soków i omawianych przez prelegenta, odmiany polskie ‘Gold Millenium’ i ‘Rajka’ charakteryzowały się wysoką zawartością ekstraktu niezależnie od warunków produkcji soków. Natomiast francuskie odmiany odznaczały się wysoką kwasowością, co jest cechą pożądaną. Polskie nowe odmiany odporne na parcha jabłoni cechuje wysoka zawartość sacharozy w owocach, znacznie przekraczająca maksymalną wartość Kodeksu Praktyki AIJN (dokument techniczny, który służy do oceny autentyczności soków, obejmuje cechy analityczne i podaje metody, jakie należy stosować w ich ocenie; zawiera również komentarze ułatwiające interpretację uzyskanych wyników; dane są na bieżąco weryfikowane, a zakres poszerzany o nowe owoce i warzywa; wykorzystywany do oceny zarówno wyrobów gotowych jak i jakości surowca).

    Johan Nicolaï z Belgii (fot. 6) przedstawił kierunki hodowli odmian jabłoni zmierzające do uzyskania odmian umożliwiających ograniczenie ochrony chemicznej i szwajcarskie wyniki hodowli odmian odpornych na parcha. Zaprezentował nowe, obiecujące odporne na tę chorobę odmiany, które mogą w przyszłości znaleźć się w produkcji sadowniczej: Tells® 58/06 (‘Resi’ x ‘Julia’), Tells® 47/05 (‘Topaz’ x ‘Pinova’), Tells® A931 Galant® (‘Resi’ x ‘Delbard Jubilée’), Tells® 40/06 (‘Topaz’ x ‘Pinova’), Tells® A587 (‘FAW8099’ x ‘Angold’), Tells® A633 Lummerland® (‘FAW8099’ x ‘Angold’) oraz Tells® 121/06. Nadmienił również o hodowli odmian o czerwonym miąższu owoców, które mogą być wykorzystywane do tłoczenia soków dając im ciekawą barwę. Istniejące odmiany czerwonomiąższowe tworzą bowiem owoce bardzo kwaśne i nieprzydatne do bezpośredniego spożycia.

    Zagospodarowanie nadmiaru

    Duże zainteresowanie wzbudziło wystąpienie Norberta Reinthalallera z Austrii (fot. 7), w którym omówił zasadę działania i możliwości wykorzystania przydomowych przetwórni, tłoczni soków owocowych, stwarzających możliwość zagospodarowania nadmiaru owoców lub tych niespełniających norm handlowych dla owoców deserowych w Austrii i Niemczech. Szczegółowo omówił maszyny wchodzące w skład linii do tłoczenia soków – od urządzeń myjących przez rozdrabniające owoce, wyciskające (prasy koszowe o wydajności 180-300 kg/h, pakowe – 150-1200 kg/h i taśmowe – 300-6000 kg/h), pasteryzatory o zasilaniu elektrycznym, gazowym i olejowym oraz nalewarki soku do opakowań typu bag in box o pojemności 3, 5, 10 i 20 l.

    Jak się sprawdziły?

    Ocenę agrotechniczną wybranych odmian czereśni, wiśni i śliw w sezonie 2011 przedstawiła dr Elżbieta Rozpara z IO (fot. 8). Nie był on łatwy dla sadowników. W maju wystąpiły przymrozki, wiosna była chłodna i deszczowa, w lipcu nadmierne były opady deszczu, a od sierpnia nastała susza. Jak stwierdziła dr E. Rozpara, sezon 2011 był szczególnie trudny do produkcji owoców pestkowych. Obserwacje prowadzone w IO dotyczące plonowania poszczególnych odmian pozwoliły na ich ocenę i ciekawe wnioski.

    Z odmian śliw wpisanych do Krajowego Rejestru Odmian dobrze plonowały: ‘Herman’, ‘Kalipso’, ‘Silvia’, ‘Čačanska Lepotica’, ‘Hanita’, ‘Węgierka Dąbrowicka’, ‘Amers’, ‘Bluefree’ i ‘Stanley’, spośród nowych odmian: ‘Grafin Cosel’ (tolerancyjna na szarkę), ‘Edda’ (pestka łatwo oddziela się od miąższu), ‘SL 13’/‘Emper’ (tolerancyjna na szarkę), ‘SL 3’/’Polinka’ (pąki kwiatowe mało podatne na przymrozki wiosenne), ‘Mallard’ (pestka mała, łatwo oddzielająca się od miąższu), ‘Jubileum’, ‘Haganta’ (owoce bardzo smaczne, ale podatna na szarkę), ‘Tophit’ (tolerancyjna na szarkę), ‘Tophit Plus’ (skórka niebieska z intensywnym jasnoszarym nalotem), ‘Topking’ (owoce deserowe i przydatne do przetwarzania), ‘Topend’ (bardzo dobre plonowanie w 2011 r.) i ‘Presenta’ (tolerancyjna na szarkę).

    Zbiór owoców czereśni w sezonie 2011 był bardzo utrudniony ze względu na znaczne opady deszczu w lipcu powodujące pękanie owoców. Najbardziej podatne na pękanie okazały się odmiany ‘Katiuszka’, ‘Stella’, ‘Anuszka’, ‘Ruksandra’, ‘Kristalina’, ‘Newstar’, ‘Starking Hardy Giant’, ‘Dönissena Żółta’, ‘Rainier’ i ‘Bing’. Z obserwacji dr E. Rozpary wynikało, że najmniej zawodnymi w trudnych warunkach minionego roku, z odmian wpisanych do Rejestru, okazały się ‘Vanda’, ‘Kordia’, ‘Sylvia’, ‘Büttnera Czerwona’, ‘Hedelfińska’ i ‘Pola’, a z odmian nowych: ‘Vera’, ‘Anita’ (owoce o masie 8 g dojrzewające ok. 4 dni po odmianie ‘Burlat’), ‘Elektra’, ‘Petrus’, ‘Paulus’ i ‘Katiuszka’. Z odmian wiśni dobrze w sezonie 2011 plonowały wpisane do Krajowego Rejestru: ‘Łutówka’, ‘Sabina’, ‘Debreceni Bötermo’, ‘Kelleris 16’, ‘Koral’, ‘Groniasta z Ujfehertoi’, ‘Kerezer’ i jego sporty, a z nowych odmian: ‘Piramis’, ‘Tschernokorka’, ‘Czudo Visznia’, ‘Topas’, ‘Morina’, ‘Erdi Jubileum’, ‘Meliga Emleke’ i kilka innych.

    fot. 1-8 A. Łukawska