Ochrona jabłek i gruszek przed chorobami pochodzenia grzybowego

Wystąpienie chorób na przechowywanych owocach znacząco wpływa na opłacalność produkcji sadowniczej. Istotne jest czy jabł­ka wyjęte z chłodni trafią na rynek owoców deserowych i sadownik uzyska za nie dobrą cenę, czy zostaną przeznaczone „na przemysł” za zdecydowanie niższą, albo po prostu wyrzucone jako zgniłe. Wśród przechowalniczych chorób jabłek i gruszek dużą część stanowią choroby powodowane przez czynniki biotyczne – w naszych warunkach prawie wyłącznie przez grzyby.

W praktyce

Na jabłkach najczęściej występuje gorzka zgnilizna powodowana przez grzyby Neofabraea spp. (dawniej nazywane Pezicula spp. – fot. 1) oraz wydzielona ostatnio z „grupy gorzkiej zgnilizny” antraknoza, powodowana przez grzyby Glomerella spp. (fot. 2). Patogeny te coraz częściej porażają także gruszki (fot. 3). Z kolei szara pleśń (Botrytis cinerea) jest główną chorobą gruszek oraz niektórych odmian jabłek (np. ‘Gloster’, ‘Ligol’, ‘Elstar’). W czasie przechowywania mogą także wystąpić choroby przyranne, tzn. rozwijające się w miejscu zranienia skórki owoców – mokra zgnilizna (Penicillium expansum – fot. 4) i brunatna zgnilizna (Monilinia fructigena – fot. 5), jednak ich nasilenie jest zdecydowanie mniejsze niż wcześniej wymienionych.

Ochrona owoców przed chorobami przechowalniczymi powinna obejmować różne metody i zabiegi wykonywane w czasie wegetacji, zbioru i przechowywania owoców. Główną metodą agrotechniczno-fizyczną jest likwidacja źródła infekcji owoców. W czasie cięcia drzew należy usuwać rany zgorzelowe, na których tworzą się zarodniki grzybów zakażających owoce. Wycięte gałęzie nie powinny pozostać w sadzie, nawet po rozdrobnieniu. Usuwanie mumii owoców z drzew, a następnie z sadu, ogranicza występowanie brunatnej zgnilizny i antraknozy.

Z kolei ostrożny zbiór i transport owoców zapobiegają powstawaniu na nich uszkodzeń, a w konsekwencji ograniczają występowanie chorób przyrannych. Równie ważne są: zachowanie higieny w obiektach przechowalniczych, czystość opakowań oraz nieustawianie bezpośrednio na ziemi skrzyń do zbioru owoców, aby nie wnosić ziemi z zarodnikami różnych grzybów do chłodni.

Duże znaczenie ma także zbiór suchych owoców, przeprowadzony w odpowiedniej fazie dojrzałości, oraz ich dobra jakość wewnętrzna. Owoce powinny być przechowywane w optymalnych dla danej odmiany warunkach i technologii. Traktowanie ich bezpośrednio po zbiorze preparatem zawierającym 1-MCP (SmartFresh 03 VP lub FruitSmart 3,3 VP) także ogranicza występowanie chorób pochodzenia biotycznego, szczególnie gorzkiej zgnilizny jabłek. Wszystkie wymienione działania mają na celu zminimalizowanie ochrony chemicznej owoców.

Niestety, w przypadku chorób zaczynających się już w sadzie (infekcje kwiatów, owoców), a ujawniających się dopiero podczas przechowywania, metody niechemiczne mogą być niewystarczająco skuteczne. Potrzebne jest profilaktyczne opryskiwanie owoców w czasie, kiedy następuje zakażenie, czyli podczas kwitnienia drzew i/lub w okresie przedzbiorczym. Pamiętając o zasadach integrowanej ochrony nie należy wykonywać zabiegów na zapas, ale program ochrony dostosować do panujących warunków atmosferycznych, podatności odmiany i obecności źródła zakażenia w sadzie.

Gorzka zgnilizna oraz antraknoza jabłek i gruszek

Źródło infekcji, sposób zakażenia owoców i rozwój obu chorób są bardzo podobne. Zakażenie owoców następuje w okresie około 6 ostatnich tygodni przed zbiorem. Procesowi temu sprzyja deszcz. W tym czasie po każdym opadzie deszczu można bowiem spodziewać się „przenoszenia” zarodników grzybów z pędów na owoc, a następnie jego zakażenia. Wielokrotnie wykazano, że po suchych miesiącach przedzbiorczych (sierpień, wrzesień) nasilenie chorób w chłodni było małe i na odwrót, po deszczowym okresie poprzedzającym zbiór owoców, choroby w chłodni wystąpiły z dużą intensywnością. Źródłem zarodników grzybów Neofabraea spp. i Glomerella spp., oprócz nekrotycznych ran na pędach, są także trudne do zauważenia grzyby rozwijające się saprotroficznie w koronie drzew. Dlatego o obecności źródła chorób w sadzie można pośrednio wnioskować na podstawie ich nasilenia w poprzednim roku. Przy porażeniu owoców rzędu 10% uważa się, że źródło jest duże. Planując liczbę i terminy zabiegów, trzeba także uwzględniać podatność odmiany. Przy deszczowej pogodzie ochronę odmian podatnych należy rozpocząć 6 tygodni przed zbiorem owoców i kontynuować co 10–14 dni aż do zbioru. Jeżeli warunki są mniej sprzyjające infekcji owoców, wystarczą dwa zabiegi – na miesiąc i dwa lub jeden tydzień przed zbiorem.

Szara pleśń jabłek i gruszek

Przed szarą pleśnią owoce należy zabezpieczać w okresach: kwitnienia i przedzbiorczym. W sadach, w których choroba występowała w poprzednich latach, a w czasie kwitnienia drzew panuje chłodna i deszczowa pogoda, należy wykonać dwa zabiegi – pierwszy w pełni kwitnienia i drugi pod jego koniec. Jeżeli warunki są mniej sprzyjające zakażeniu (brak opadów), wystarczy jeden zabieg, gdy płatki kwiatowe zaczynają opadać. Drugi termin stosowania fungicydów to okres przedzbiorczy. W zależności od podatności odmiany, warunków atmosferycznych i nasilenia choroby w ubiegłym roku, trzeba wykonać jeden lub dwa zabiegi – im bliżej zbioru, tym lepiej, oczywiście na ile pozwala na to karencja preparatu.

Ochrona

Asortyment środków ochrony roślin (ś.o.r.) dozwolonych do stosowania przeciwko chorobom przechowalniczym jest obecnie bardzo duży. Obejmuje zarówno środki jedno-, jak i dwuskładnikowe, należące do różnych grup chemicznych, o różnych okresach karencji. Należy ich używać w rotacji, co zapobiega powstawaniu odporności grzybów na fungicydy oraz zmniejsza ryzyko pozostałości ś.o.r. w owocach. Warto zwrócić uwagę, że niektóre fungicydy są zarejestrowane przeciwko kilku chorobom jednocześnie. Ich stosowanie daje oszczędności ekonomiczne, mniejsze skażenie środowiska, a co bardzo ważne dla konsumenta – mniejszą ilość substancji chemicznych nanoszonych na owoce.

Do ochrony jabłek przed gorzką zgnilizną zarejestrowane są: Bellis 38 WG, Geoxe 50 WG, Luna Experience 400 SC, Merpan 480 SC, Switch 62,5 WG, Topsin M 500 SC i Zato 50 WG. Stosowanie preparatu Topsin M 500 SC może być niewystarczająco skuteczne w tych sadach, w których występują odporne na benzimidazole formy grzybów z rodzaju Neofabraea. Do ochrony gruszek przed gorzką zgnilizną obecnie dozwolone są: Bellis 38 WG, Geoxe 50 WG, Luna Experience 400 SC, Switch 62,5 WG i Topsin M 500 SC.

Ze względu na to, że nasilenie antraknozy jabłek i gruszek nie jest jeszcze duże, nie proponuje się na razie odrębnego sposobu ochrony przed tą chorobą. Przedzbiorcze zabiegi wykonywane przeciwko gorzkiej zgniliźnie zabezpieczają owoce także przed antraknozą, jakkolwiek spośród wymienionych wyżej fungicydów najbardziej skuteczne w hamowaniu wzrostu grzybów Glomerella spp., sprawców choroby, są Bellis 38 WG i Switch 62,5 WG.

Jak już wcześniej wspomniano ochrona owoców przed szarą pleśnią polega na stosowaniu fungicydów w okresie kwitnienia i przed zbiorem owoców. Ochrona drzew w czasie kwitnienia jest już za nami. Natomiast do stosowania przed zbiorem jabłek zarejestrowane są: Fontelis 200 SC, Geoxe 50 WG, Luna Experience 400 SC, Orlian 200 SC i Switch 62,5 WG, a w przypadku gruszek: Geoxe 50 WG, Luna Experience 400 SC i Switch 62,5 WG. Niektóre z wymienionych fungicydów (tabela) stosowane na krótko przed zbiorem mogą także ograniczyć występowanie chorób przyrannych (mokra zgnilizna, brunatna zgnilizna). Jednak najbardziej efektywnym sposobem zapobiegania tym chorobom jest dbałość o jakość owoców i unikanie uszkodzeń skórki (zwalczanie szkodników, ostrożny zbiór).

Środki ochrony roślin zarejestrowane do stosowania w okresie przedzbiorczym przeciwko chorobom przechowalniczym jabłek i gruszek (stan na 1 sierpnia 2016 r.)

W grupie środków zarejestrowanych przeciwko chorobom przechowalniczym znajdują się także preparaty biologiczne zawierające mikroorganizmy – Boni Protect dozwolony do stosowania na jabłoniach i gruszach oraz Polyversum WP – na gruszach. Boni Protect zawiera drożdże Aureobasidium pullulans, natomiast Polyversum WP – oospory Pythium oligandrum. Oba środki zapobiegają rozwojowi chorób przyrannych, natomiast ich skuteczność w ochronie owoców przed najgroźniejszą chorobą – gorzką zgnilizną – jest
niska.

Pozostałości ś.o.r.

Chroniąc owoce przed chorobami przechowalniczymi warto pamiętać, że fungicydy stosowane w okresie przedzbiorczym stanowią największe ryzyko wystąpienia pozostałości ś.o.r. w produktach sadowniczych. Zainteresowanie monitoringiem pozostałości ś.o.r. w owocach jest obecnie duże, gdyż różni odbiorcy owoców (np. sieci supermarketów, producenci przetworów dla dzieci, kontrahenci zagraniczni) stawiają często bardzo rygorystyczne wymagania odnośnie do poziomu pozostałości ś.o.r. w owocach. Wyniki badań prowadzonych w IO wykazały, że poziom pozostałości ś.o.r. w jabłkach w czasie zbioru zależał przede wszystkim od częstotliwości i terminów użycia preparatów przed zbiorem oraz przebiegu warunków atmosferycznych (m.in. deszczu zmywającego preparat). Należy jednak podkreślić, że dwukrotne zastosowanie przed zbiorem tego samego fungicydu (Zato 50 WG czy Topsin M 500 SC) z zachowaniem zalecanej dawki i karencji, było bezpieczne i nie powodowało przekroczenia norm NDP (najwyższy dopuszczalny poziom pozostałości) przyjętych przez Unię Europejską. Przy czym w przypadku stosowania środka Topsin M 500 SC trzeba się liczyć z możliwością wystąpienia w owocach zarówno pozostałości tiofanatu metylu (substancja czynna), jak i powstającego z jego rozkładu – karbendazymu.

W innych badaniach określano wpływ liczby i terminów zabiegów preparatami Bellis 38 WG i Switch 62,5 WG na poziom pozostałości ich substancji aktywnych w owocach. Stwierdzono, że dwu-, a nawet trzykrotne zastosowanie tych środków przed zbiorem (czego nie polecamy w praktyce) nie powodowało przekroczenia norm NDP obowiązujących w UE. Również jednorazowe stosowanie tych środków, ale blisko terminu zbioru, zgodnie z ich karencją, tzn. 3 dni w przypadku środka Switch 62,5 WG i 7 dni w przypadku środka Bellis 38 WG, było bezpieczne i nie powodowało przekroczenia norm NDP. Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem, za bezpieczeństwo produktów żywnościowych odpowiada ich producent. Owoce oferowane konsumentom powinny być wysokiej jakości oraz bezpieczne dla zdrowia. Dlatego należy bezwzględnie przestrzegać zasad używania ś.o.r. zgodnie z ich etykietą stosowania. Szczególnie istotne jest zachowanie zalecanej dawki, częstotliwości użycia oraz karencji środka.