Odmiana ‘Jonagold’ i jej mutanty

‘Jonagold’ należy do czołówki odmian decydujących o wielkości produkcji jabłek na świecie. W ostatnich latach obserwuje się mniejsze zainteresowanie tą odmianą, co objawia się redukcją areału jej uprawy, ale mimo to jej pozycja rynkowa jest nadal wysoka. W niektórych krajach jest ona nadal odmianą numer jeden. Porównując staż produkcyjny odmiany ‘Jonagold’ z innymi ważnymi gospodarczo odmianami jabłoni można stwierdzić, że jest ona młodą odmianą. Pojawiła się w sadach w końcu lat 60. XX wieku, co w porównaniu z ‘Golden Delicious’, która jest w produkcji już ponad 100 lat stawia ją w grupie odmian nowych. Największy rozkwit nasadzeń odmiany ‘Jonagold’ przypada na lata 80. ubiegłego wieku. Weszła wówczas przebojem do nowych nasadzeń i bardzo szybko znalazła swoje miejsce w grupie tych podstawowych. W Polsce ‘Jonagold’ znajduje się od lat 70. XX wieku. Jednak wtedy nie było dobrego klimatu dla odmian o takim zabarwieniu skórki. W owym czasie zaczęły wchodzić do naszych sadów odmiany z grupy ‘McIntosh’ i to one zdominowały polski rynek. Należy dodać, że konsumenci chętniej kupowali wtedy jabłka o intensywnie wybarwionej skórce niż takie jak ‘Jonagold’.

Pochodzenie

Ciekawa jest historia tej odmiany, która została wyhodowana w Stacji Doświadczalnej Geneva w USA, gdzie w 1943 roku skrzyżowano odmiany ‘Golden Delicious’ oraz ‘Jonathan’. Wyselekcjonowane siewki posadzono do doświadczeń odmianowych i w 1953 roku otrzymano pierwsze owoce. Po wstępnej selekcji wybrano jedną z nich, z uwagi na jakość i smak owoców. Po kilku latach nadano jej nazwę ‘Jonagold’ – złożenie pierwszych liter od nazw odmian rodzicielskich. W USA odmiana nie zyskała uznania. Dzięki Belgom ‘Jonagold’ trafił do Europy i już wkrótce w Belgii posadzono pierwsze sady. Drugim krajem zainteresowanym tą odmianą była Holandia. Z tych dwóch krajów uprawa odmiany rozszerzyła się na inne kraje europejskie. Po sukcesie na naszym kontynencie zwrócono na nią uwagę także w USA, gdzie z powodzeniem uprawiana jest do tej pory. Obecnie sadzi się ją we wszystkich rejonach sadowniczych na świecie, chociaż skala tej produkcji jest bardzo zróżnicowana.

Drzewo

‘Jonagold’ należy do odmian bardzo silnie rosnących. Jej drzewa tworzą duże, rozłożyste średnio zagęszczone korony (fot. 1), a przewodnik ma skłonność do przechylania się w różne strony. Z tego powodu po posadzeniu drzewo wymaga podpór, niezależnie od zastosowanej podkładki. W sadach na podkładkach karłowych konstrukcja jest konieczna przez cały czas życia drzew. Na podkładkach silnie rosnących podpory można usunąć (chociaż z powodu silnego wzrostu drzew tego typu podkładki nie powinny być stosowane). Przechylanie przewodnika jest szczególnie widoczne w pierwszych latach owocowania, kiedy system korzeniowy nie jest jeszcze odpowiednio rozrośnięty, a owoce są nierównomiernie rozłożone na całej długości przewodnika. Innym czynnikiem ważnym przy formowaniu koron odmiany ‘Jonagold’ jest usytuowanie pierwszego piętra konarów. Nie można, tak jak u drzew innych odmian, dopuścić aby korona zaczynała się zbyt nisko, gdyż konary mają skłonność do obwisania pod ciężarem owoców. Jabłka pierwszego piętra mogą opierać się o glebę i być łatwiej uszkadzane przez owady bytujące na chwastach w rzędach drzew.

Choroby i wytrzymałość na mróz

‘Jonagold’ jest odmianą podatną na parcha jabłoni i zarazę ogniową, a średnio na mączniaka jabłoni. Owoce są podatne na gorzką plamistość podskórną, zwłaszcza w początkowych latach owocowania oraz w lata słabego owocowania. W czasie przechowywania mogą być w średnim stopniu porażane przez gorzką zgniliznę jabłek (cecha odziedziczona po odmianie ‘Golden Delicious’). ‘Jonagold’ jest odmianą mało wytrzymałą na mróz. Wielkość szkód mrozowych zależy przede wszystkim od przebiegu zimy i skoków temperatury, gdyż w głębokim spoczynku nawet -30^oC nie jest groźne dla tej odmiany. Drzewa łatwiej przemarzają, gdy zimą pojawiają się okresy ociepleń, a potem znowu temperatura spada poniżej 0^oC. Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia zimą 1986/87, kiedy po lutowym ociepleniu, w marcu temperatura spadła do -17^oC. Straty mrozowe zależą też od stanowiska, dlatego należy unikać terenów nisko położonych oraz typowych zastoisk mrozowych. Skutkiem zimy jest też pękanie pni co jest spowodowane nagrzewaniem się kory w słoneczne dni i gwałtownym wychładzaniem w czasie nocy. Po ruszeniu wegetacji przez pęknięcia kory wylewają się soki (fot. 2). W niektóre lata na kwaterze z drzewami odmiany ‘Jonagold’ zjawisko to jest dosyć powszechne.

Owocowanie

‘Jonagold’ dosyć wcześnie wchodzi w okres owocowania. Owoce można zbierać już w pierwszym roku po posadzeniu drzew, pod warunkiem sadzenia materiału 2-letniego z odpowiednio uformowaną koroną. Przy właściwej pielęgnacji szybko dochodzi do pełni owocowania. Skłonność odmiany do przemienności powoduje, że wymaga ona regulowania owocowania poprzez przerzedzanie zawiązków. Zastosowanie podkładek karłowych ułatwia produkcję jabłek ‘Jonagold’ i pozwala na gęste sadzenie kwater (fot. 3).

Odmiana ta zawiązuje pąki kwiatostanowe na krótkopędach, młodych 2- i 3-letnich przyrostach oraz na końcach długopędów. Kwitnie w średniej porze kwitnienia jabłoni. W lata z przymrozkami może dojść do zniszczenia pąków kwiatowych (fot. 4). Wielkość strat związana jest z fazą rozwojową, w jakiej znajdują się pąki. ‘Jonagold’ jest triploidem, dlatego nie nadaje się na zapylacza dla innych odmian. Jako zapylacze dla niej można wymienić szereg odmian o zbliżonym terminie kwitnienia m.in.: ‘Cortland’ i mutanty, ‘Delbard Jubile’, ‘Elise’, ‘Elstar’ i mutanty, ‘Fiesta’, ‘Gala’ i mutanty, ‘Gloster’ i mutanty, ‘Idared’ i mutanty, ‘Kanzi’, ‘Pinova’ i mutanty, ‘Rubin’ i mutanty, ‘Sunrise’, ‘Šampion’ i mutanty. Oprócz odmian uprawnych można też dla niej zaproponować w charakterze zapylaczy jabłonie ozdobne np. ‘Evereste’, ‘Golden Gem’, ‘Golden Hornet’ czy ‘Profesor Sprenger’.

‘Jonagold’ jest odmianą wielkoowocową, dlatego jej jabłka osiągają znaczne rozmiary nawet przy obfitym plonowaniu. Owoce (fot. 5) są kulistostożkowate, z wyraźnym karbowaniem przy kielichu. Wielkość tego karbowania zależy od wielkości owocu – im większy, tym jest ono bardziej zaznaczone. Skórka jest średniej grubości, gładka, tłustawa, w czasie dojrzałości zbiorczej zielona, a w miarę dojrzewania zmienia się na kremowo-żółtą. Rozmyto-paskowany, czerwono-pomarańczowy rumieniec występuje tylko na owocach oświetlonych, wyrastających w dobrze nasłonecznionych miejscach korony. Intensywność i wielkość rumieńca zależy od przebiegu pogody w okresie poprzedzającym zbiór oraz stosowania zabiegów poprawiających wybarwienie (np. cięcie letnie). Ordzawienia skórki występują rzadko. Przyczyną ich powstawania mogą być szkodniki (np. pordzewiacz jabłoniowy), przymrozki tuż po kwitnieniu lub w okresie wzrostu zawiązków oraz błędy w ochronie (np. stosowanie preparatów miedziowych). W lata z silną operacją słoneczną na części owocu wystawionej na działanie słońca mogą pojawiać się oparzenia słoneczne. Miąższ jabłek jest kremowy, średnio zwięzły, soczysty, aromatyczny, a jego smak i konsystencja są akceptowane przez konsumentów.

Owoce odmiany ‘Jonagold’ dojrzewają pod koniec września lub na początku października, ale w niektóre lata są gotowe do zbioru już w drugiej połowie września. Związane jest to z przebiegiem pogody w okresie sezonu wegetacyjnego. Termin zbioru nie powinien być wyznaczany w oparciu o wielkość i intensywność rumieńca, ponieważ może dojść do zebrania owoców zbyt dojrzałych, które nie będą przydatne do długiego przechowywania. Kryterium dojrzałości zbiorczej może być wynik testu skrobiowego, który dla odmiany ‘Jonagold’ wynosi 6-7 w skali 10-stopniowej. Owoce zebrane we właściwym terminie przechowują się w chłodni zwykłej przez 3-4 miesiące, a w chłodni KA około 8 miesięcy. W czasie przechowywania należy kontrolować stan owoców, aby uniknąć strat związanych z chorobami przechowalniczymi lub skierowaniem do sprzedaży jabłek przejrzałych. Pierwszym symptomem dojrzewania owoców jest wytłuszczanie się skórki – im jest ono silniejsze tym bardziej zaawansowany w dojrzewaniu jest owoc. Jest to zjawisko pozytywne, ponieważ sprzyja ograniczaniu transpiracji i nie ma problemów marszczenia skórki jabłek. Z drugiej strony zachęca to producentów do wydłużania okresu przechowywania, co prowadzi do spadku kwasowości jabłek i pogorszenia ich smaku. Sprzedaż przejrzałych jabłek wpływa niekorzystnie na postrzeganie odmiany przez konsumentów, a w konsekwencji do „śmierci” rynkowej odmiany.

Mutanty ‘Jonagold’

Wspomniałam już o problemach z wybarwianiem się owoców odmiany ‘Jonagold’. Problem ten częściowo można rozwiązać agrotechniką, ale znacznie łatwiej jest zastąpić odmianę ‘Jonagold’ jednym z mutantów, których w czasie ponad 50 lat uprawy pojawiło się wiele, co świadczy o małej stabilności genetycznej odmiany. Należy podkreślić, że w całej grupie występują wyraźne różnice w osiąganiu oczekiwanych cech jakościowych. Odmienny jest też wygląd jabłek (barwa i rodzaj rumieńca). Uprawiając kilka sportów należy je traktować jako odrębne odmiany. Dotyczy to także wyznaczania terminu zbioru. Wykorzystując w tym celu wygląd jabłek istnieje dość duże prawdopodobieństwo zbyt wczesnego zbioru mutantów o intensywnym rumieńcu i opóźnianie zbioru mutantów, których jabłka gorzej się wybarwiają.

Mutanty odmiany ‘Jonagold’ podzielono na grupy, przyjmując za kryterium podziału intensywność, barwę i rodzaj rumieńca. W najprostszym z nich wyróżnia się dwie grupy: mutanty ciemnoczerwone oraz mutanty jasnoczerwone. Ciemnoczerwone formy uznaje się za bardzo wartościowe, ponieważ nawet w niesprzyjających warunkach ich owoce nieźle się wybarwiają, podczas gdy jasnoczerwone sporty mogą pod tym względem zawodzić. Mają one tę przewagę, że rumieniec na owocach zaczyna pojawiać się bardzo wcześnie, często pod koniec sierpnia lub na początku września. Jest zatem odpowiednio dużo czasu na osiągnięcie odpowiedniego wybarwienia do czasu zbioru. Należy jednak zwrócić uwagę by zbytnio nie przyspieszać zbioru w sezonach korzystnych dla wybarwienia skórki. U mutantów jasnoczerwonych złe warunki pogodowe w okresie poprzedzającym zbiór nie sprzyjają dobremu wybarwieniu, zatem pojawia się problem zbyt późnego terminu zbioru.

Najbardziej rozpowszechnionym sportem ‘Jonagold’ jest ‘Jonagored’. Mutant ten bardzo wcześnie trafił do polskich sadów i szybko zdobył uznanie zarówno sadowników, jak i konsumentów. Owoc tego mutanta (fot. 6) prawie w całości pokrywa bardzo ciemny karminowo-brązowy rumieniec, na tle którego często widoczne są ciemniejsze paskowania. Należy również podkreślić, że rumieniec na owocach pojawia się bardzo wcześnie w postaci brązowawych prążków. Jest on bardzo charakterystyczny, dlatego ‘Jonagored’ jest łatwy do rozpoznania w sadzie. W niektóre lata na owocach pojawiają się chimery. Mutantem o najkrótszym stażu produkcyjnym jest ‘Red Jonaprince’ (syn. Wilton’s). Jego owoce (fot. 7) prawie w 100% pokrywa bardzo intensywny rumieniec, pojawiający się najwcześniej ze wszystkich sportów. W przypadku tego mutanta warto pamiętać, żeby nie zbierać owoców za wcześnie, gdyż w czasie przechowywania mogą pojawić się problemy z chorobami fizjologicznymi związanymi z przedwczesnym zbiorem. Badania wykazały, że jego owoce nie dojrzewają wcześniej niż pozostałe sporty, ale z uwagi na wcześniejsze osiąganie pożądanych walorów jakościowych jabłek można je zbierać w optymalnym terminie. Oprócz wymienionych mutantów w sadach rosną drzewa innych sportów ciemnoczerwonych. Te najliczniej uprawiane przedstawiono w tabeli.

Mniej liczną grupę stanowią mutanty jasnoczerwone. Preferuje się je wszędzie tam, gdzie wykolorowanie jabłek jest bardzo dobre, a owoce mutantów ciemnoczerwonych są zbyt ciemne. Najbardziej znanym sportem jest ‘Jonica’ (syn. Jonica Schneica, fot. 8), która jako pierwsza z tej grupy sportów została wprowadzona do produkcji.

Polskim akcentem wśród mutantów odmiany ‘Jonagold’ jest Arnika (‘Jonagold Arno’), która w 2010 roku została wpisana do rejestru odmian. Jej owoce (fot. 9) pokrywa ciemny rumieniec, raczej rozmyty chociaż niekiedy na jego tle widoczne są ciemniejsze paski.

fot. 1-9 D. Kruczyńska