Drzewa i krzewy jagodowe są narażone na różne czynniki środowiskowe. Wiele z nich wywołuje stresy, które ograniczają naturalne możliwości produkcyjne roślin albo – w skrajnych przypadkach – uruchamiają procesy, które w danej fazie fenologicznej są przedwczesne i mogą generować straty produkcyjne. Czynniki środowiskowe, które oddziałują na rośliny sadownicze można podzielić na glebowe i atmosferyczne.
[envira-gallery id=”40853″]Czynniki glebowe
Temperatura gleby:
- gdy w strefie korzeniowej osiągnie +4ºC rusza wegetacja („budzenie się drzew”);
- gdy na głębokości 20 cm osiągnie +12ºC, drzewa zaczynają wytwarzać korzenie „obrastające” i włośnikowe;
- gdy na głębokości 20 cm osiągnie +14ºC, zaczyna być pobierany fosfor.
Zawartość wody w glebie:
- w przypadku okresowego zalania wodą korzeni, ustają naturalne procesy butwienia i humifikacji próchnicy, a zaczynają się procesy gnilne, co prowadzi do obumierania mikroorganizmów tlenowych i pojawienia się beztlenowych, wynikiem czego jest zagęszczanie się i zakwaszenie gleby oraz częste infekcje patogenami grzybowymi systemu korzeniowego;
- w przypadku suszy, gdy brak jest w glebie roztworu glebowego, może dojść do niedożywienia roślin. W skrajnych przypadkach mogą one więdnąć i nadmiernie zrzucać liście oraz owoce. Rośliny w takiej sytuacji wytwarzają kwas abscysynowy, który stymuluje wytwarzanie warstwy odcinającej pomiędzy ogonkami liści i owoców a pędami i krótkopędami.
Czynniki atmosferyczne
Temperatura powietrza:
- przy około +4ºC ustaje transport asymilatów (związków organicznych powstałych w ciągu dnia w procesie fotosyntezy) u gatunków ziarnkowych, a przy około +7°C – u gatunków jagodowych i pestkowych (tzw. zero fizjologiczne). Jeżeli np. po kwitnieniu przez kolejne 4, 5 nocy temperatura obniży się do tego poziomu lub poniżej, asymilaty nie będą dostarczane do zawiązków. Będą one wówczas „zagłodzone” i nawet, gdy temperatura podniesie się, dochodzi do ich zrzucania;
- przy temperaturze +12ºC absorpcja substancji przez liście przebiega dostatecznie intensywnie, (dlatego np. stosowanie preparatów z grupy IBE zalecane jest powyżej tej temperatury);
- gdy w trakcie dnia jest wyższa od +25ºC w cieniu, fotosynteza zostaje znacznie spowolniona, a nasila się transpiracja (w efekcie przyrost owoców zostaje zahamowany, co można było obserwować w sierpniu ub.r.);
- gdy pomiędzy dwoma kolejnymi dniami różnica temperatury jest wyższa niż 8ºC to, zależnie od pory roku: l w okresie pierwszych 40 dni po kwitnieniu owoce (jabłka i gruszki) będą się samoczynnie ordzawiać, l w sierpniu skrobia zgromadzona w owocach zamienia się w sorbitol zamiast w cukier owocowy (fruktozę) i pojawia się szklistość miąższu, l w okresie około zbiorczym owoce będą opadać (dochodzi do szybkiej syntezy etylenu – hormonu starzenia się komórek), a jest to proces autokatalityczny, czyli samonapędzający się.
Substancje o działaniu biostymulującym
Na rynku jest wiele produktów wykazujących działanie biostymulujące. Substancji w nich zawartych również jest wiele, a każda w inny sposób oddziałuje na roślinę. Poznanie tych związków może ułatwić dobranie produktu odpowiadającego zapotrzebowaniu roślin w poszczególnych fazach fenologicznych rośliny (stymulowania podziałów komórkowych, zapłodnienia, podtrzymania fotosyntezy itd.) lub wspomagającego je w wychodzeniu ze stresu abiotycznego.
Wszystkie produkty o charakterze biostymulującym na polskim rynku (tabela) dostępne są od niedawna. W niektórych krajach Europy południowej (Hiszpania, Włochy czy Francja), w których rośliny co roku narażone są na stresy, produkty tego typu stosuje się powszechnie od dawna. Produkty biostymulujące stanowią sprawdzone wsparcie dla producentów w okresach stresotwórczych dla roślin.
Kwas alginowy – zapewnia dużą przyczepność nawozu do liści.
Fitohormony:
- auksyny to roślinne hormony wzrostu (kwas indolilooctowy IAA, kwas indolilopirogronowy inaczej izopentenyl adeniny IPA) zwiększające tempo pobierania i transportu składników pokarmowych, dzięki czemu przyśpieszają wydłużanie się łodyg, otwieranie pąków liściowych, aktywizują enzymy, regulują syntezę białek i kwasów rybonukleinowych (RNA);
- gibereliny stymulują podziały komórek, zwiększają tempo wzrostu łodygi, indukują wytwarzanie kwiatów, podnoszą żywotność pyłku i zygoty, odpowiadają za przerwanie spoczynku zimowego pąków, indukują kiełkowanie nasion i hamowanie wzrostu pędów bocznych;
- cytokininy regulują proces starzenia się roślin (poprzez hamowanie rozkładu białek i syntezę RNA), tempo podziałów komórkowych, transport metabolitów do organów, w których następują intensywne podziały komórkowe oraz pobudzają wzrost objętościowy komórek, stymulują różnicowanie się chloroplastów, indukują różnicowanie się pędów i wzrost pąków pachwinowych, uczestniczą w kiełkowaniu nasion (wychodzeniu ze stanu spoczynku);
- oligosacharydy (polisacharydy); jednym z nich jest mannitol – silny aktywator reduktazy azotanowej, enzymu regulującego tempo przemian azotu, zwiększa również tempo pobierania żelaza, manganu i boru, indukuje powstawanie poliamin;
- poliaminy regulują żywotność komórek i prawidłowy przebieg procesów komórkowych, zaliczane są do regulatorów wzrostu (biorą udział w regulacji podziałów komórkowych, w embriogenezie, kiełkowaniu nasion, ukorzenianiu, kwitnieniu, wzroście łagiewki pyłkowej), przeciwdziałają starzeniu się komórek i ujemnym skutkom czynników stresotwórczych;
- fitoaleksyny to substancje obronne wydzielane miejscowo przez roślinę podczas infekcji patogenów (np. wirusów, bakterii, grzybów), ograniczające ich rozwój w roślinie, jest to „chemiczna broń roślin” wpływająca na odporność roślin i chroniąca je przed działaniem jonów metali ciężkich, szoku termicznego, promieniowania UV;
- aminokwasy.
Rola aminokwasów
- glicyna uczestniczy w dostarczaniu aminokwasów oraz w biosyntezie glukozy i keratyny (odpowiedzialnych za produkcję energii), bierze udział w procesie tworzenia tkanek roślinnych i syntezie chlorofilu (kompaktuje składniki mineralne);
- alanina stanowi źródło energii, reguluje poziom cukrów uczestniczy w szlakach metabolitycznych glukozy;
- seryna współuczestniczy w produkcji energii na poziomie komórkowym;
- treonina reguluje równowagę białkową;
- tyrozyna przyspiesza przemiany chemiczne związków organicznych, bierze udział w przekazywaniu impulsów;
- cysteina wpływa na strukturę białek, odpowiada za detoksykację organizmu;
- asparagina i glutamina to pochodne kwasów asparaginowego (zmniejsza poziom amoniaku, uczestniczy w przemianie węglowodanów w energię) i glutaminowego (uczestniczy w metabolizmie układu immunologicznego i w wytwarzaniu energii);
- walina, leucyna oraz izoleucyna regulują poziom cukrów i azotu, biorą udział w budowie tkanek;
- metionina bierze udział w spalaniu tłuszczów;
- prolina to składnik tkanek, magazynuje energię;
- arginina wpływa na zwiększenie tempa wytwarzania hormonu wzrostu;
- lizyna jest niezbędna podczas syntezy białek, z witaminą C, B 1, B 6 i Fe wytwarza karnitynę;
- tryptofan to prekursor serotoniny, uczestniczy w procesie wydzielania hormonu wzrostu i hormonów wspomagających syntezę witaminy B 6, reguluje przemianę materii;
- histydyna bierze udział w syntezie białek;
- fenyloalanina jest konieczna do syntezy hormonów tyroksyny oraz adrenaliny;
- betaina to pochodna glicyny; jest najmniejszym aminokwasem, który: wchodzi w skład 7,2% białek roślinnych, jest niepolarny i optycznie nieczynny, jest substratem przy powstawaniu chlorofilu, jest składnikiem białek zwanych fitochelatynami, biorących udział w usuwaniu z roślin metali ciężkich, bierze udział w wielu przemianach metabolicznych, wraz z proliną i innymi związkami (substancja kompatybilna) jest zakumulowana w cytoplazmie i chroni struktury komórkowe przed skutkami odwodnienia, zakumulowana w wakuoli umożliwia regulację potencjału osmotycznego komórki (zapobiega odwodnieniu tkanek).
