W pierwszej części artykułu Autor przedstawił definicje chwastów, ich znaczenie w ekosystemie oraz zagrożenie jakie mogą stwarzać w uprawach sadowniczych. Poniżej prezentuje przegląd najważniejszych gatunków chwastów występujących w sadach (red.).
[envira-gallery id=”41647″]
Jednoroczne chwasty dwuliścienne
Ważniejsze jednoroczne chwasty dwuliścienne występujące w sadach, warto pogrupować według pory kiełkowania, co umożliwia profilaktykę zagrożeń.
Kiełkujące od wiosny do jesieni: bodziszek drobny (liście okrągławo nerkowate, dłoniasto 5-9 dzielne, kwiaty średnicy 2-4 mm, różowo fioletowe), fiołek polny (płatki kwiatowe biało żółte, w gardzieli pomarańczowe, górne częściowo fioletowe), gwiazdnica pospolita (łodygi rozesłane, liście jajowate zaostrzone, kwiaty niepozorne, białe), jasnota purpurowa (młode wierzchołkowe liście czerwonofioletowe, kwiaty purpurowe – fot. 1 a), jasnota różowa (górne liście okrągławo nerkowate, kwiaty jasnopurpurowe), pokrzywa żegawka (roślina do 50 cm wysokości, liście jajowato romboidalne, z parzącymi włoskami), przymiotno kanadyjskie (wysokość roślin do 1 m, liście wąskie, lancetowate, kwiaty małe, brudnobiałe, skupione w wiechę – fot. 1 b), starzec zwyczajny (liście pierzastodzielne, koszyczki kwiatowe żółte, bez kwiatów języczkowych), tasznik pospolity (dolne liście zebrane w różyczkę, kwiaty małe, białe, łuszczynki trójkątnie sercowate), gorczyca polna (często nazywana ognichą, kwiaty złociste), niezapominajka polna (roślina miękko owłosiona, kwiaty o średnicy około 3 mm, błękitne), wilczomlecz obrotny (liście odwrotnie jajowate z krótkim ogonkiem, kwiaty małe, zielonożółte, zebrane w 4- lub 5-ramienną wierzchotkę).
Kiełkujące jesienią lub wiosną: maruna bezwonna (chwast rumianowaty, o wysokości do 60 cm, koszyczki kwiatowe o średnicy do 4 cm), dymnica pospolita (łodyga gałęzista, liście pierzastosieczne, kwiaty różowo purpurowe z ciemnoczerwonym wierzchołkiem, zebrane w grono), iglica pospolita (pierzastosieczne liści, liliowe płatki korony, owoc – rozłupnia z charakterystycznym długim dzióbkiem), przetacznik perski (łodyga gałęzista, rozesłana, liście trójkątne lub jajowate, kwiaty 4 płatkowe jasnoniebieskie z białawą dolną łatką, średnicy 8-12 mm – fot. 2 a), przytulia czepna (rośliny zadzierzyste, liście wąskie, zebrane w okółki, kwiaty niepozorne, zielonkawobiałe) rumian polny (liście podwójnie pierzastosieczne, dno koszyczka kwiatowego w okresie owocowanie stożkowate), sałata kompasowa (kiełkuje najczęściej wiosną, rośliny do 2 m wysokości, liście sinozielone, zorientowane wzdłuż osi północ-południe, kwiaty jasnożółte, do 10 mm średnicy, zebrane w piramidalne wiechy), wyka kosmata (łodyga wiotka, do 1,5 m długości, kwiaty niebiesko- lub czerwono fioletowe zebrane w groniaste kwiatostany – fot. 2 b).
Kiełkujące wiosną: rdest ptasi (łodyga rozgałęziona u nasady, liści drobne, owalno podługowate, kwiaty drobne, białoróżowe, po kilka w kątach liściowych – fot. 3 a), mlecz kolczasty (liście grube, sinozielone, górą ciemnozielone, o brzegach kolczasto ząbkowanych, koszyczki kwiatowe składają się tylko z ciemnożółtych kwiatów języczkowatych – fot. 3 b), mlecz zwyczajny (roślina do 1 m wysokości, liście duże, podługowate, lirowato pierzastodzielne, kwiaty języczkowate bladożółte od dołu purpurowo pręgowane, w koszyczkach o średnicy do 2,5 cm), poziewnik szorstki (liście jajowate, zaostrzone, owłosione, kwiaty białe, kremowe lub purpurowe, zebrane w nibyokółki w katach górnych liści), rumian bezpromieniowy (bez charakterystycznych dla rumianów białych kwiatów języczkowych), rumian psi (białe kwiaty języczkowate odginają się w dół po przekwitnięciu), rumianek pospolity (jako chwast w zachodniej części kraju, puste dno koszyczka kwiatowego).
Kiełkujące wiosną i latem: rdest plamisty (liście lancetowate, z ciemną plamą pośrodku, kwiaty małe różowe lub białawe, zebrane w gęsty, tępo zakończony kłos), rdestówka powojowata (łodyga wijąca się do 1 m długości – fot. 4 a, liście jajowato trójkątne lub sercowato strzałkowate, kwiaty niepozorne, biało zielone, zebrane w luźne grona wyrastające w kątach liści), komosa biała (często niewłaściwie nazywana lebiodą, liście jajowato rombowate lub lancetowate, kwiaty niepozorne, zielonkawe, zebrane w kłębki tworzące kłos lub wiechę – fot. 4 b) rzodkiew świrzepa (wyglądem przypomina gorczycę, kwiaty jasnożółte lub białe z liliowymi nerwami).
Kiełkujące późną wiosną i latem (ciepłolubne): łoboda rozłożysta (łodyga krzaczasto rozgałęziona, do 1 m wysokości, liście rombowate, oszczepowate lub lancetowate, niepozorne kwiaty zebrane w kłębki tworzące przerywany kłos), psianka czarna (liście rombowo jajowate, kwiaty z białymi płatkami korony i żółtymi pylnikami, przypominające kwiaty ziemniaka lub papryki, jagody czarne, rzadziej zielone – fot. 5 a), szarłat szorstki (liście rombowo jajowate, kwiaty zielonkawe, niepozorne, zebrane w gęste kłosy – fot. 5 b), żółtlica drobnokwiatowa (liście jajowate zaostrzone, koszyczki drobne z żółtymi kwiatami rurkowatymi i drobnymi białymi kwiatami języczkowatymi), żółtlica owłosiona (liście owłosione, białe kwiaty języczkowate większe niż u żółtlicy drobnokwiatowej).
Chwasty jednoliścienne
Chwasty jednoliścienne stanowią zwykle około 20% wśród całej populacji chwastów. Najczęściej spotykanym gatunkiem spośród jednorocznych traw, jest wiechlina roczna (niewielka, drobnokępkowa, zimująca trawa), której siewki pojawiają się od wczesnej wiosny do jesieni. Do najbardziej uciążliwych chwastów jednoliściennych należą ciepłolubne chwasty prosowate: chwastnica jednostronna (nazwa zwyczajowa to „kurze proso”, roślina do wysokości 1 m z dość szerokimi i sfalowanymi na brzegach liśćmi – fot. 6 a), palusznik krwawy (nibykłosy zebrane po 4-8 w palczastą, szczytową wiechę, kłoski fioletowo nabiegłe fot. 6 b) włośnica sina (gęsto ułożone, krótko szypułkowe kłoski tworzą kłosokształtną wiechę, okoloną rudawymi szczecinkami), włośnica zielona (szczecinki wokół kłosokształtnej wiechy, zielone lub fioletowe). Coraz częściej w sadach pojawiają się stokłosy, np. stokłosa miękka (do wysokości 80 cm, kłoski szeroko jajowate) kiełkująca wiosną lub jesienią.
Dwuliścienne chwasty trwałe
Przegląd dwuliściennych chwastów trwałych warto rozpocząć od mniszka pospolitego (liście zebrane w przyziemną różyczkę, kwiaty żółte o średnicy do 5 cm), często nazywanego błędnie mleczem. Do najbardziej ekspansywnych gatunków, zyskujących na znaczeniu należą, wierzbownica gruczołowata (lancetowate liście, drobne liliowo różowe kwiaty, roślina zimująca najczęściej w postaci rozet liściowych, rozwijających się z krótkich podziemnych rozłogów lub u podstawy starych pędów – fot. 7 a) oraz rzepicha leśna (roślina kłączowa, rozmnażająca się z pąków przybyszowych na rozłogach korzeniowych – fot. 7 b, z pierzastosiecznymi liśćmi i żółtymi kwiatami). Do innych chwastów dwuliściennych, występujących w sadach w różnym natężeniu należą: babka zwyczajna (liście jajowate zebrane w przyziemną różyczkę, kwiatostany kłosokształtne, obłe, wydłużone), babka lancetowata (liście lancetowate, kłos długości 1-3 cm), bylica pospolita (roślina o grubym kłączu, wysokości nawet powyżej 2 m, krzaczasta, o zapachu piołunu, liście pierzastodzielne, od dołu białawo wełniste), jaskier rozłogowy (liście 3-sieczne, kwiaty złocistożółte – fot. 8 a), koniczyna biała (leżące, korzeniące się łodygi, białe kwiaty), krwawnik pospolity (liście pierzastosieczne, kwiaty zebrane w rozpostarte baldachogrono, w drobnych koszyczkach białe kwiaty rurkowate i białe, kremowe lub różowe kwiaty języczkowate), mlecz polny (roślina do 1,5 wysokości, korzenie sznurowate z pąkami przybyszowymi, liście pierzastosieczne lub wrębne, kolczasto ząbkowane, koszyczki z żółtymi kwiatami języczkowymi zebrane w szczytowe baldachokształtne wiechy), ostrożeń polny (nazwa zwyczajowa – oset, roślina wysokości do 1,5 m, liście kolczaste, kwiaty purpurowo liliowe lub liliowo różowe – fot. 8 b), pięciornik gęsi (liście przerywanie nieparzysto pierzaste, od dołu gęsto srebrno owłosione, kwiaty żółte), pięciornik rozłogowy (liście 3 lub 5-listkowe, na długich ogonkach, kwiaty żółte), pokrzywa zwyczajna (roślina o wysokości do 1 m, pokryta parzącymi włoskami, liście u nasady sercowate), powój polny (łodyga pełzająca, nasada liści oszczepowata lub strzałkowata, korona kwiatowa lejkowata, biała lub różowa), przetacznik ożankowy (łodyga podnosząca się, liście jajowate lub trójkątnie jajowate, kwiaty lazurowo błękitne, średnicy 10-14 mm), przymiotno białe (roślina do wysokości 1 m, liście eliptyczne lub lancetowate, koszyczki kwiatowe o średnicy do 2 cm, wewnętrzne kwiaty rurkowate żółte, brzeżne kwiaty języczkowate białe lub liliowo czerwonawe), rdest ziemnowodny (odmiana lądowa: silnie rozwinięte podziemne rozłogi, liście lancetowate, owłosione, różowe lub różowo białe kwiaty zebrane w nieliczne szczytowe kłosy), rogownica pospolita (podobna do gwiazdnicy pospolitej, liście ciemniejsze i mocniej owłosione), szczaw kędzierzawy (roślina do 1 m wysokości, liście lancetowate o falisto kędzierzawych brzegach), szczaw polny (liście oszczepowate, przy ziemi zebrane w różyczkę, kwiatostan w postaci rozpierzchłej wiechy), szczaw tępolistny (roślina do wysokości 1,2 m, liście jajowate lub jajowato lancetowate), ślaz zaniedbany (łodyga gałęzista, liście okrągławe z 5 lub 7 płytko wyciętymi klapami, kwiaty różowo białe, wyrastające w kątach liści), wierzbownica kosmata (liście eliptyczno lancetowate, kwiaty czerwono fioletowe do 4 cm średnicy), wyka ptasia (łodyga cienka, wspinająca się, szarozielona, owłosiona, liście parzysto pierzaste, kwiaty niebiesko fioletowe).
W starych, zaniedbanych sadach można spotkać chwasty typowe dla nieużytków, do których należą np. wrotycz pospolity (pierzastosieczne liście, baldachogroniaste kwiatostany z żółtymi kwiatami – fot. 9 a), nawłoć późna (fot. 9 b) i nawłoć kanadyjska (rośliny o wysokości do 1,5 m, liście lancetowate, kwiaty żółte, drobne, zebrane w wiechę), barszcz zwyczajny (duża roślina, często ponad 1,20 cm wysokości, liście 3-dzielne lub pierzastodzielne, białawe kwiaty zebrane w baldach), dziurawiec zwyczajny (w liściach widoczne pod światło otwory, kwiaty żółte zebrane w groniaste kwiatostany na szczytach drewniejących u nasady pędów), cykoria podróżnik (błękitne kwiaty, 3-4 cm średnicy), chmiel zwyczajny (łodyga do 5 m długości, liście 3 lub 5-klapowe). W takich sadach rozwijają się także krzewy: dzika róża, czarny bez, jeżyna popielica oraz gatunki drzewiaste, np. klon jesionolistny, klon polny, brzoza, a także orzech włoski rozsiewany przez ptaki.
Najpopularniejszym wieloletnim chwastem jednoliściennym pozostaje perz właściwy (kłos gęsty, wąski i spłaszczony). Na piaszczystych, zakwaszonych glebach jest on zastępowany przez mietlicę białawą (olbrzymią) (kwiatostanem jest rozpierzchła wiecha, ściągnięta po przekwitnięciu). Jako chwast w sadach występuje także życica trwała (rajgras angielski, ceniona trawa pastewna, wchodząca w skład murawy w międzyrzędziach sadu).
Jednym z bardziej popularnych chwastów w sadach jest skrzyp polny (fot. 10), z głęboko położonymi kłączami (do 2 m). Zachwaszcza przede wszystkim gleby o nieuregulowanych stosunkach wodnych, z nieprzepuszczającym wody podglebiem. Wczesną wiosną tworzy soczyste, żółtawobrunatne pędy zarodnikowe. Później rozwijają się gęsto, okółkowato rozgałęzione pędy zielone, przypominające miniaturowe „choinki”.
W sadzie powinien być prowadzony stały monitoring zachwaszczenia, aby w porę identyfikować zagrożenia ze strony chwastów i odpowiednio wcześniej opracować spójny program redukcji zbędnej roślinności.
fot. 1-10 J. Lisek
