Owocówka jabłkóweczka (Cydia pomonella) oraz zwójkówki liściowe od lat stanowią istotne zagrożenie dla sadów jabłoniowych, a ostatnio stają się problemem także w sadach gruszowych. Szkodliwość owocówki jabłkóweczki jest w znacznym stopniu modyfikowana przebiegiem warunków atmosferycznych (głównie temperaturą) oraz bardzo dużym zróżnicowaniem jej liczebności w poszczególnych sadach lub nawet kwaterach. Zazwyczaj, w naszym kraju straty plonu powodowane przez gąsienice owocówki jabłkóweczki, czyli tzw. „robaczywienie owoców” w sadach niechronionych sięgają ok. 10–20%. Natomiast w sadach chronionych rzadko dochodzi do znaczących strat w plonie owoców.
Przy prawidłowo prowadzonej ochronie, czyli wykonaniu 1, 2, a nawet 3 zabiegów w sezonie, uszkodzone owoce znajdywane są sporadycznie. Niestety gorzej wygląda sytuacja ze zwójkówkami, gdyż w wielu sadach pomimo prowadzenia ochrony (4–5 zabiegów) gąsienice mogę zniszczyć kilka-kilkanaście i więcej procent owoców. Trudności z ich zwalczaniem wynikają głównie z tego, że gąsienice zwójkówek żerują od wczesnej wiosny aż do zbioru owoców i w tym okresie uszkadzają rozwijające się rozety liściowo- -kwiatowe, liście, zawiązki i owoce. Ponadto, tylko w nielicznych przypadkach mamy do czynienia z jednym gatunkiem, najczęściej są to 2–3 lub 4 gatunki o zróżnicowanej biologii. Na skład gatunkowy zwójkówek wpływają czynniki, takie jak mikroklimat sadu, przebieg pogody, otoczenie kwatery, a także częstotliwość i rodzaj stosowanych zabiegów. W ostatnich latach najliczniej występują dwupokoleniowe: zwójka siatkóweczka (Adoxophyes orana) i zwójka bukóweczka (Pandemis heparana), oraz jednopokoleniowe: wydłubka oczateczka (Spilonota ocellana) i zwójka różóweczka (Archips rosana).
Owocówka jabłkóweczka w naszych warunkach klimatycznych rozwija zazwyczaj dwa pokolenia. Wyloty motyli pokolenia wiosennego (I) zaczynają się zwykle od połowy maja i trwają przez około 6 tygodni. Główny lot motyli letniego (II) pokolenia przypada od drugiej połowy lipca do pierwszej połowy sierpnia. W drugim, trzecim dniu po wylocie zapłodnione samice rozpoczynają składanie jaj (na zawiązki owoców i liście), których rozwój w dobrych warunkach termicznych trwa średnio 8–12 dni i w tym okresie należy wykonać zabieg zwalczający. Zarówno lot motyli, jak i intensywne składanie jaj odbywają się w temperaturze powyżej 15°C. W początkowej fazie lotu motyli często warunki pogodowe są mało stabilne i wówczas wydłuża się czas rozwoju jaj nawet do 3 tygodni. Biorąc pod uwagę, że występuje bardzo duże zróżnicowanie w dynamice lotu motyli owocówki jabłkóweczki w poszczególnych sezonach, różny jest także poziom zagrożenia, potrzeba zwalczania oraz szczegółowe terminy wykonywania zabiegów, które powinny być określane na podstawie obserwacji odłowów samców w pułapki z feromonem. Progiem zagrożenia dla owocówki jabłkóweczki jest obecność w pułapce w ciągu 3–4 kolejnych dni większej liczby motyli (średnio 5 i więcej motyli w ciągu jednej doby).
Zwalczanie zwójek liściowych należy rozpocząć już wiosną, przed kwitnieniem drzew. Zabieg przeprowadzony w tym okresie ma duży wpływ na ich liczebność w okresie lata i znacznie ułatwia walkę z tą groźną grupą szkodników. Jest to też jedyny taki okres w sezonie wegetacyjnym, kiedy niezależnie od składu gatunkowego żerują gąsienice wszystkich gatunków bytujących w danym sadzie.
Zabieg zwalczający zwójkę siatkóweczkę i wydłubkę oczateczkę należy wykonać w fazie zielonego pąka jabłoni.
Zwójkę bukóweczkę i zwójkę różóweczkę lepiej jest zwalczać trochę później, w fazie różowego pąka. Ważne jest, by zabieg wykonać w ciepły dzień, najlepiej w temperaturze powyżej 15°C, co sprzyja możliwości kontaktu gąsienic z zastosowanym insektycydem. Dalszą ochronę należy prowadzić w okresie lata, w czasie masowego wylęgania się gąsienic zwójkówek. Do określania letnich terminów zwalczania bardzo pomocne jest prowadzenie obserwacji odłowów ich motyli w pułapki z feromonem.
Lot motyli wiosennego (I) pokolenia zwójki siatkóweczki rozpoczyna się w drugiej połowie maja i trwa do końca czerwca lub pierwszej dekady lipca. Najwięcej motyli w pułapkach najczęściej stwierdza się w pierwszej lub drugiej dekadzie czerwca. Lot motyli letniego (II) pokolenia jest dłuższy i przypada na drugą połowę lipca i sierpień, zazwyczaj jednak główny wylot kończy się już około połowy sierpnia. Zabieg zwalczający wylęgające się gąsienice zwójki siatkóweczki należy wykonać po upływie średnio 8–12 dni od stwierdzenia w pułapce kilkunastu i więcej motyli w ciągu tygodnia. Przypada to po upływie 2–3 tygodni od początku regularnego lotu motyli poszczególnych pokoleń. Zabieg na pierwsze pokolenie najczęściej wykonuje się w drugiej połowie czerwca, a na letnią generację w pierwszej połowie sierpnia.
Lot motyli wiosennego pokolenia zwójki bukóweczki rozpoczyna się na początku czerwca i trwa średnio 1,5–2 miesiące. Wyloty motyli są nieregularne i trudniej jest je interpretować niż zwójki siatkóweczki. Masowe występowanie gąsienic wiosennego pokolenia obserwuje się w drugiej połowie czerwca oraz w lipcu i wtedy należałoby przeprowadzić ich zwalczanie. Pod koniec drugiej połowy sierpnia rozpoczyna się lot letniego pokolenia tej zwójki, a gąsienice tej generacji żerują pod koniec lata i jesienią, aż do zbioru owoców.
Lot motyli wydłubki oczateczki rozpoczyna się na początku czerwca i trwa około 2,5 miesiąca. Dlatego, mimo iż jest to gatunek 1-pokoleniowy, gąsienice są obecne w sadach przez większą część sezonu. W okresie letnim zwalczanie zazwyczaj wykonuje się w połowie lipca i ewentualnie drugi zabieg w sierpniu.
Lot motyli zwójki różóweczki rozpoczyna się w drugiej i trzeciej dekadzie czerwca i trwa do końca lipca. Wylatujące motyle składają jaja, które wiosną następnego roku dają początek kolejnemu pokoleniu. Zabieg zwalczający należy wykonać w czasie wylęgania się gąsienic z zimujących złóż jaj, czyli na początku różowego pąka jabłoni.
Od 2020 do zwalczania m.in. owocówki jabłkóweczki i zwójkówek liściowych na jabłoni i gruszy został zarejestrowany preparat Delegate™ 250 WG w dawce 0,3 kg/ha. Preparat zawiera substancję czynną spinetoram, będącą związkiem z grupy spinozyn. Delegate™ 250 WG jest preparatem o działaniu kontaktowym i żołądkowym, a na roślinie działa powierzchniowo i translaminarnie. Preparat ma krótki okres karencji wynoszący 7 dni. Na podstawie badań przeprowadzonych w IO-PIB skuteczność produktu Delegate™ 250 WG w zwalczaniu owocówki jabłkóweczki wyniosła 88,7%. W tym doświadczeniu oceniano także efektywność ww. produktu do zwalczania zwójki siatkóweczki, i choć przy wyznaczaniu terminu zabiegu nastawiono się głównie na zwalczanie owocówki jabłkóweczki, to uzyskano 75,0% skuteczność zwalczania tej zwójki.
Mgr inż. Wojciech Piotrowski, Instytut Ogrodnictwa – Państwowy Instytut Badawczy, Skierniewice
