Od wielu lat hodowla odpornościowa jabłoni skupiona była na uzyskaniu odmian niepodatnych na parcha jabłoni, mączniaka czy zarazę ogniową. Ostatnio coraz częściej zmierza się także do otrzymania odmian o owocach odpornych na choroby przechowalnicze pochodzenia grzybowego, a zwłaszcza na gorzką zgniliznę jabłek.
[envira-gallery id=”41220″]Przydatność przechowalnicza owoców
Termin ten określa możliwość przechowywania owoców do czasu, do którego ich jakość utrzyma się na dobrym poziomie, akceptowanym przez konsumenta. Cecha ta jest uwarunkowana genetycznie i na jej podstawie odmiany jabłoni dzieli się na letnie, jesienne oraz zimowe. W jabłkach odmian letnich i jesiennych faza dojrzałości zbiorczej praktycznie pokrywa się z dojrzałością konsumpcyjną. Z reguły takich jabłek nie przechowuje się, albo przechowuje się je bardzo krótko. Natomiast w przypadku jabłek odmian zimowych upływa kilka miesięcy od fazy dojrzałości zbiorczej do osiągnięcia dojrzałości konsumpcyjnej. W opisie pomologicznym każdej odmiany podane jest, jak długo można przechować jej jabłka w chłodni zwykłej lub KA. Jednak potencjalny czas przechowywania owoców „zapisany w genach” może być modyfikowany przez wiele czynników. Zazwyczaj ulega on skróceniu w wyniku nieodpowiednich: warunków uprawy, terminu zbioru, warunków przechowywania czy wystąpienia chorób pochodzenia grzybowego lub fizjologicznego.
Hodowla odpornościowa
Większość programów hodowlanych jabłoni jest ukierunkowana przede wszystkim na uzyskanie odmian odpornych na parcha, mączniaka i zarazę ogniową. Szczególnie w zakresie pierwszej z wymienionych chorób postęp jest bardzo duży – uzyskano już kilkadziesiąt odmian odpornych na parcha jabłoni. Ostatnio coraz częściej w hodowli nowych odmian bierze się pod uwagę także podatność na choroby przechowalnicze pochodzenia grzybowego, a zwłaszcza gorzką zgniliznę jabłek, która stanowi obecnie największy problem w Polsce i wielu innych krajach europejskich, przyczynia się bowiem do znacznych strat owoców. Jak dotąd nie ma jednak odmian jabłoni o owocach genetycznie odpornych na choroby przechowalnicze. Przedmiotem zainteresowania hodowców są także jabłka o dobrych parametrach przetwórczych i skórce mało podatnej na uszkodzenia mechaniczne, a przez to odpornej na choroby „przyranne”, tzn. rozwijające się w miejscu uszkodzenia skórki. Uzyskanie takich odmian rozwiązałoby jednocześnie problem skażenia przetworów patuliną wytwarzaną przez grzyb Penicillium expansum.
Choroby przechowalnicze a cechy odmian
Gorzka zgnilizna. Do zakażenia jabłka dochodzi głównie przez przetchlinki i dlatego istotne są ich liczba i budowa oraz obecność i struktura wosku na owocu. Ważna jest także podatność drzewa na zgorzel kory jabłoni, gdyż zarodniki grzybów Pezicula spp. formujące się na porażonych pędach stanowią źródło infekcji jabłek. Z powodu tych cech odmiana ‘Koksa Pomarańczowa’ jest bardzo podatna na gorzką zgniliznę, co stwierdzono już w latach 50. ubiegłego wieku w Anglii. Dużą podatnością charakteryzuje się również ‘Golden Delicious’. Obie odmiany są wykorzystywane w różnych programach hodowlanych jabłoni na świecie przekazując potomstwu wiele pozytywnych cech, jak doskonały smak, jakość owoców czy plenność drzew, ale niestety także tę niekorzystną – dużą podatność na gorzką zgniliznę jabłek. ‘Golden Delicious’ jest, na przykład, jednym z rodziców ponad 100 odmian jabłoni na świecie. Rodowody niektórych z tych odmian przedstawiono w tabeli 1, a liczne badania oraz praktyczne obserwacje wykazały, że są one podatne na gorzką zgniliznę jabłek.
Szara pleśń jabłek. Zakażenie następuje już w czasie kwitnienia jabłoni i/lub przechowywania owoców przez kontakt jabłek zdrowych z gnijącymi. Nie ma jednak danych wskazujących na różnice w podatności kwiatów jabłoni różnych odmian na zakażenie przez Botrytis cinerea, sprawcę szarej pleśni. Kwiaty jabłoni są bardzo delikatnym organem, niezależnie od odmiany. O ich zakażeniu decydują zatem obecność źródła infekcji i sprzyjające warunki pogodowe. Na zakażenie jabłek w czasie przechowywania ma wpływ budowa skórki jabłka – jej grubość i obecność wosków, a także skład miąższu owoców, który jest pożywką dla grzyba. W wielu doświadczeniach wykazano, że istnieją różnice w szybkości zakażania jabłek różnych odmian przez B. cinerea na drodze kontaktu gnijących jabłek ze zdrowymi (tab. 2). W przypadku niektórych odmian (np. ‘Golden Delicious’, ‘Šampion’, ‘Gala’) szybko dochodziło do zakażenia i powstawało wiele plam, a inne odmiany były mniej podatne na ten rodzaj zakażenia. Nie stwierdzono bezpośredniej zależności między ilością wosków i grubością kutykuli jabłek poszczególnych odmian, a ich podatnością na zakażenie przez kontakt. Prawdopodobnie te powiązania są bardziej złożone.
Choroby rozwijające się w miejscu uszkodzenia skórki (mokra zgnilizna – Penicillium expansum, brunatna zgnilizna – Monilinia fructigena, miękka zgnilizna – Mucor sp., Rhizopus sp.). O podatności jabłek na te choroby decyduje podatność skórki na mechaniczne uszkodzenia. Nie jest to równoznaczne z grubością skórki, bo np. jabłka odmiany ‘McIntosh’ mają twardą i dość grubą skórkę, a jednak bardzo łatwo ulegającą przebiciu.
Wyniki doświadczeń
Na podstawie wieloletnich doświadczeń, prowadzonych w Zakładzie Ochrony Roślin ISK, nad możliwością przechowywania jabłek różnych odmian można powiedzieć na których odmianach najczęściej występują choroby przechowalnicze i wyciągnąć wniosek o podatności tych odmian. Jednakże informacje te należy traktować z pewnym przybliżeniem, bowiem na występowanie i nasilenie chorób wpływa wiele czynników, w tym:
- stan fitosanitarny sadu (decyduje o źródle infekcji owoców),
- ochrona drzew przed chorobami w czasie wegetacji,
- warunki atmosferyczne w czasie kwitnienia i w okresie przedzbiorczym,
- jakość jabłek w czasie zbioru,
- termin i technika zbioru,
- warunki przechowywania jabłek.
Przy dużym źródle infekcji i sprzyjających warunkach pogodowych nawet jabłka odmian uważanych za mało podatne mogą zostać porażone. Obserwowano na przykład znaczne infekcje gorzką zgnilizną jabłek odmiany ‘Idared’, powszechnie uważanej za mało podatną na tę chorobę. Niektóre wyniki oceny występowania chorób podano na wykresach.
Na podstawie tych obserwacji można ustalić następującą podatność odmian jabłek na gorzką zgniliznę:
- bardzo podatne – ‘Pinova’(rys. 1), ‘Golden Delicious’, ‘Topaz’, ‘Goldstar’, ‘Gala’, ‘Ligol’ (rys. 2),
- podatne – ‘Šampion’, ‘Elstar’, ‘Freedom’
- średnio podatne – ‘Jonagold’, ‘Elise’, ‘Cortland’, ‘Rajka’
- mało podatne – ‘Gloster’, ‘Idared’, ‘Rubinola, ‘Enterprise’.
Najbardziej podatne na szarą pleśń były jabłka odmian: ‘Ligol’ (rys. 3), ‘Gloster’ (rys.4), ‘Elstar’, ‘Elise’.
Nowe odmiany
Ostatnio sporym zainteresowaniem sadowników cieszą się nowe odmiany jabłek, późno dojrzewające, o długim okresie przechowywania, takie jak ‘Fuji’, ‘Mutsu’, ‘Braeburn’, Pink Lady®’, ‘Granny Smith’ oraz z grupy ‘Red Delicious’. Ze względu na długi okres wegetacji mogą one być z powodzeniem uprawiane tylko w niektórych rejonach kraju. Odmiany te są dopiero oceniane pod kątem przydatności przechowalniczej w warunkach Polski. Według informacji pochodzących z Instytutu CTIFL we Francji, bardzo podatne na gorzką zgniliznę jabłek są Delblush Tentation®, Pink Lady® i ‘Mutsu’, średnio podatne ‘Fuji’ i odmiany z grupy renet, a mało podatne są odmiany ‘Braeburn’ i ‘Granny Smith’.
fot. 1-3. H. Bryk
