Płaskie brzoskwinie – zainteresowanie uprawą wzrasta

    Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach

    W Polsce w ostatnich latach towarowa uprawa brzoskwini rozwija się bardzo dynamicznie. Szacuje się, że potencjał produkcyjny naszych sadów brzoskwiniowych wynosi obecnie 15-20 tys. ton owoców rocznie.

    [envira-gallery id=”41341″]

    Brzoskwinia w Chinach była uprawiana już 2 tys. lat p.n.e. Ze względu na bardzo atrakcyjne i smaczne owoce uprawa drzew tego gatunku szybko zyskała na popularności i rozprzestrzeniła się na inne kraje Azji i Bliskiego Wschodu, a następnie Europy i obu Ameryk. Nieodzownym elementem tego procesu była hodowla i selekcja nowych odmian, nasilona w ostatnim czasie. Na przykład w latach 1990-1996 wyhodowano około 500 nowych odmian, z czego połowę w USA.

    Podział pod względem cech owoców

    Brzoskwinia należy do grona nielicznych gatunków drzew owocowych, które charakteryzują się ogromną różnorodnością odmian, zwłaszcza pod względem wyglądu i jakościowych cech owoców.

    • Pierwszy zasadniczy podział uwzględnia stopień omszenia skórki – brzoskwinie właściwe mają skórkę omszoną, a nektaryny to nazwa brzoskwiń o nieomszonych owocach. Dokładnie nie wiadomo skąd się wzięły nektaryny. Istnieje przypuszczenie, że powstały w wyniku samoistnej mutacji, która wydarzyła się u brzoskwiń bardzo dawno temu w Chinach. W źródłach historycznych wzmianki o obydwu „typach” brzoskwini podawane są niemal równolegle.
    • Ze względu na kształt owoców   można podzielić na kuliste (tradycyjne) i płaskoowocowe, czyli inaczej spodkowe, dyskowe lub talerzowe. Ten drugi typ owoców chińczycy określają jako „Peento” lub „Peen Tao”, a Amerykanie „doughnut-shaped” – w najprostszym tłumaczeniu w kształcie amerykańskich pączków lub „saucer peach”, czyli w kształcie spodka. O wiele mniej problemów jest z nazewnictwem płaskich nektaryn – najczęściej używaną nazwą jest flateryny (ang. flaterines). Brzoskwinie i nektaryny o płaskich owocach od odmian tradycyjnych różnią się nie tylko kształtem, ale także wyglądem pestki – u płaskich jest ona kulistospłaszczona i znacznie mniejsza.
    • Inne podziały odmian brzoskwini uwzględniają twardość owoców, kolor miąższu, łatwość odchodzenia pestki i skórki od miąższu (ważne cechy odmian dla przetwórstwa), słodkość miąższu lub polegają na ocenie ich wrażliwości na choroby i warunki środowiskowe. W kolekcji IO w Skierniewicach zlokalizowanej w SD w Dąbrowicach wśród około 150 różnych odmian, genotypów i siewek nasiennych tego gatunku rosną trzy o płaskich owocach. Ich konsumpcja, inaczej niż w przypadku owoców kulistych, nie wiąże się z ociekaniem soku, co jest uznawane za największą zaletę.

    Charakterystyka odmian użytkowych

    ‘Saturn’ jest najbardziej znaną polskim sadownikom odmianą o płaskich owocach. Wyhodowano ją w latach 60. ubiegłego wieku w USA (New Jersey Agricultural Experimental Station). Charakteryzuje się atrakcyjnymi owocami o kremowozielonej barwie skórki, którą w ponad 70% pokrywa jasnoczerwony rumieniec (fot. 1). W zależności od stopnia przerzedzenia zawiązków owoce osiągają masę 60-80 g. Miąższ jest kremowobiały, soczysty, słodki, niezbyt zwięzły, smaczny, dość dobrze odchodzący od pestki (fot. 2). Pestka mała, spłaszczona, ma masę około 2,1 g. Udział pestki w ogólnej masie owocu jest bardzo niski i nie przekracza 3-4%. W 2008 roku owoce odmiany ‘Saturn’ dojrzałość zbiorczą osiągnęły w końcu lipca. Powinno się je zbierać kilka dni przed pełną dojrzałością, gdyż po zbiorze szybko miękną i łatwo się odgniatają. Zbiór owoców tej odmiany należy przeprowadzać umiejętnie. Jeśli czynność tą wykonuje się niewłaściwie, to przy ich odrywaniu od pędów często dochodzi do uszkodzenia skórki wokół szypułki i takie owoce mają niższą wartość handlową, szybko gniją. Owoce ‘Saturna’ są doskonałe zarówno w stanie świeżym, jak i nadają się na przetwory (fot. 3).

    Drzewo jest dość wytrzymałe na niską temperaturę, a kwiaty nie należą do wrażliwych na przymrozki wiosenne. Dlatego plonowanie ‘Saturna’ w polskim klimacie jest regularne (fot. 4). Uprawiając tą odmianę musimy pamiętać o skutecznej ochronie przeciwko brunatnej zgniliźnie drzew pestkowych, ponieważ w przypadku wystąpienia dużej ilości opadów w okresie dojrzewania owoców dochodzi do ich gnicia na drzewie.

    Flateryna jest płaską nektaryną o dość późnym terminie dojrzewania owoców. Ich zbiór przypada najczęściej na trzecią dekadę sierpnia. Flateryna charakteryzuje się bardzo smacznymi, soczystymi owocami o żółtym miąższu (fot. 5), które osiągają masę 50-60 g. Prawie całą ich powierzchnię pokrywa ciemnoczerwony, błyszczący rumieniec (fot. 6). Pestka waży średnio 3,4 g, co stanowi mniej więcej 5% ogólnej masy owocu.
    Drzewa tej odmiany są mniej plenne niż ‘Saturna’, ale mają owoce bardziej jędrne. Nie oznacza to jednak, że w trakcie zbioru nie należy się z nimi ostrożnie obchodzić. Trzeba je zrywać z taką samą starannością, jak owoce odmiany ‘Saturn’. Drzewa Flateryny wymagają skutecznej ochrony przeciwko brunatnej zgniliźnie drzew pestkowych i powinny być też chronione w sposób szczególny przed mączniakiem prawdziwym brzoskwini.

    ‘Inżurnyj Botsaga’ to brzoskwinia o płaskich, talerzowatych, delikatnie omszonych owocach, których dojrzałość zbiorcza przypada na pierwszą dekadę września. Zasadnicza barwa ich skórki, w zależności od stopnia dojrzałości, jest zielona do żółtej. Od strony nasłonecznionej pojawia się niewielki czerwony rumieniec (fot. 7), który u owoców rosnących w głębi korony występuje rzadko. Miąższ jest żółty, soczysty o przyjemnej dla podniebienia proporcji cukrów do kwasów, ale mniej słodki niż u Flateryny. Owoc o masie do 90-95 g ma małą pestkę przeciętnie 3,5-g. W czasie deszczu od strony wierzchołkowej owoce mają tendencję do pękania (fot. 8), co może wyraźnie obniżyć przydatność odmiany do nasadzeń towarowych. Drzewo rośnie umiarkowanie silnie i jest mało wrażliwe na choroby kory i drewna.

    Nowości

    W ostatnich latach, zwłaszcza w USA i krajach europejskich o długiej tradycji uprawy brzoskwini, nasiliły się prace hodowlane nad nowymi odmianami o płaskich owocach. Ich rezultatem jest kilka odmian o zróżnicowanych właściwościach, które nie były szerzej badane w warunkach klimatycznych Polski.

    ‘Galaxy’ została wyhodowana w Kalifornii i wprowadzona do uprawy w 2003 roku. Ze względu na duże owoce nazywana jest „hafty bagel” (wielki obwarzanek). Jak podaje literatura, średnica owoców tej odmiany wynosi 7,5 cm, a masa dochodzi do 150 g. Barwa zasadnicza skórki jest jasnokremowa z atrakcyjnym czerwonym rumieńcem (fot. 9). Miąższ jest biały, masłowy, bardzo smaczny. ‘Galaxy’ dojrzewa w tym samym czasie, co ‘Saturn’, ale jej owoce są o 25% większe, 50% cięższe i bardziej jędrne. Jest odmianą samopłodną, a więc nie wymaga zapylaczy. Jeszcze poza Kalifornią nie była szczegółowo badana. Prawdopodobnie będzie się udawała wyłącznie w ciepłym klimacie.

    ‘Galactica’ to odmiana otrzymana w Karolinie Północnej, w 1988 roku. Jeśli zawiązki są dobrze przerzedzone, to jej owoce osiągają średnicę 7-7,5 cm. Pod względem wybarwienia przypominają nektarynę ‘Fantasia’, którą wykorzystano w procesie hodowli odmiany ‘Galactica’. Miąższ jest biały, aromatyczny, bardzo smaczny. Drzewa tej odmiany kwitną wcześnie, ale kwiaty są wyjątkowo wytrzymałe na niską temperaturę, dlatego raczej nie zawodzą w plonowaniu. Pomaga im w tym także cecha samopłodności. Dojrzałość zbiorcza owoców w warunkach stanu Północna Karolina przypada w okresie od 26 lipca do 6 sierpnia. Prawdopodobnie ‘Galactica’, ze względu na wytrzymałość pąków i kwiatów na niską temperaturę może być przydatna do uprawy także w naszych warunkach klimatycznych.

    ‘Sweet Cap’ jest odmianą francuską o późnej porze dojrzewania owoców (8 dni po odmianie ‘Saturn’), której uprawa rozprzestrzenia się w ostatnich latach nie tylko w Europie, ale także w USA. Drzewo rośnie umiarkowanie silnie, wcześnie wchodzi w owocowanie i jest bardzo plenne, czemu sprzyja cecha samopłodności. Ma bardzo atrakcyjne, duże owoce z różowoczerwonym rumieńcem (fot. 10) i białym miąższem. Miąższ jest jędrny, soczysty, aromatyczny z bardzo korzystnymi dla smaku proporcjami cukrów do kwasów. Pestka mała, częściowo przylega do miąższu. W teście konsumenckim przeprowadzonym we Włoszech owoce ‘Sweet Cap’, wśród 12 ocenianych odmian, zajęły 2 miejsce pod względem smaku, ale ostatnie, gdy przedmiotem oceny była atrakcyjność wizualna.

    ‘Sweet Bagel’ – odmiana amerykańska wprowadzona do uprawy w 2002 roku. Jest pierwszą płaską brzoskwinią o żółtym miąższu i typowym brzoskwiniowym smaku. Drzewa rosną umiarkowanie i silnie,  są bardzo plenne. Owoce są większe niż odmiany ‘Saturn’. Jednak z opisów wynika, że jest to odmiana typowo ciepłolubna. Wymaga tylko 500 godzin chłodu i dobrze toleruje wysoką temperaturę latem.

    ‘NJF 15’ to odmiana wyhodowana w New Jersey, USA. Jej owoce, podobnie jak ‘Sweet Bagel’, charakteryzują się żółtym miąższem, są duże i jędrne. Dojrzewają około 5 dni przed odmianą ‘Saturn’. Barwa zasadnicza skórki jest żółta, a na powierzchni około 70% pokrywa ją czerwony rumieniec. W przypadku owoców tej odmiany odrywanie się skórki podczas zbioru jest mniejszym problemem niż u odmiany ‘Saturn’. Drzewa są plenne i niepodatne na bakteryjną plamistość drzew pestkowych.

    ‘NJF 16’ pochodzi także z Rutgers University w New Jersey. Dojrzewa w tym samym czasie co ‘Saturn’, ale ma owoce większe, które dzięki wysokiej jędrności dobrze znoszą transport. Ponadto są one zupełnie innego koloru – skórka w stu procentach jest żółta. Drzewo rośnie silnie, tworzy wzniesione korony, jest bardzo plenne i odporne na bakteryjną plamistość drzew pestkowych.

    ‘NJF 17’ to jeszcze jedno osiągnięcie ośrodka hodowlanego w New Jersey. Odmiana charakteryzuje się bardzo atrakcyjnymi i jednocześnie oryginalnymi, bo zielonożółtymi owocami, które dojrzałość zbiorczą osiągają około 17 dni później od odmiany’ Saturn’. Drzewo rośnie silnie, jest wysoko produktywne i, podobnie jak dwie wyżej opisane odmiany serii NJF, odporne na bakteryjną plamistość drzew pestkowych.

    ‘UFO’ – nowa odmiana amerykańska, wyhodowana na Uniwersytecie Floryda przez dr Wayna Shermana, z wykorzystaniem metod inżynierii genetycznej. Została otrzymana w wyniku dodania do genomu typowej płaskiej brzoskwini przywiezionej z Azji genu odpowiedzialnego za jędrność miąższu, który już wcześniej wykorzystywano do otrzymania nowych odmian czereśni, borówki wysokiej czy pomidora. Dzięki zwiększonej jędrności nie trzeba się spieszyć ze zbiorem owoców tej odmiany – mogą być zbierane w fazie dojrzałości konsumpcyjnej i dlatego, w przeciwieństwie do innych, które trzeba zbierać dużo wcześniej zanim osiągną pełną dojrzałość, są smaczniejsze i bardziej aromatyczne. Ponadto dobrze znoszą transport na duże odległości. Należy wyraźnie podkreślić, że ‘UFO’ jest odmianą klimatu typowo subtropikalnego charakterystycznego dla środkowej Florydy.
    Termin UFO jest używany do ogółu płaskich brzoskwiń ze względu na ich kształt podobny do niezidentyfikowanych obiektów latających. Jednak według ostatnich doniesień przedrostek „UF” charakteryzuje właściwości miąższu brzoskwiń i nektaryn (ultra firm).

    Perspektywy uprawy

    Uprawa brzoskwini o płaskich owocach rozwija się dynamicznie w Hiszpanii. Spośród około 1 mln ton owoców brzoskwini produkowanych w tym kraju już 8% stanowią płaskie. Są one eksportowane do wielu krajów Europy, w tym także do Polski. W uprawie dominuje ‘Sweet Cap’, ale także testowane są inne odmiany (UFO-1,2,3,4, ‘Mesembrine’, ‘Regalcake 28’, ‘Ornella’, ‘Regalcake 31’, ‘Oriola’, ‘Regalcake 33’), które w hiszpańskich warunkach dzięki różnej porze dojrzewania (zostały wymienione od najwcześniejszej do najpóźniejszej) gwarantują podaż świeżych owoców przez trzy miesiące – od ostatniej dekady maja do końca sierpnia. Rozwój nasadzeń brzoskwini o płaskich owocach stymulują wysokie ceny, jakie uzyskują sadownicy za owoce. Są one o około 50% wyższe niż za brzoskwinie tradycyjne (fot. 11).

    Uprawą tego typu brzoskwiń w coraz większym stopniu interesują się także polscy sadownicy. Jednak należy wyraźnie podkreślić, że wymagania cieplne odmian płaskoowocowych są z reguły jeszcze wyższe niż tradycyjnych. Stąd też ich uprawa może przynieść sukces tylko na wyjątkowo ciepłych stanowiskach. Także trwałość pozbiorcza płaskich brzoskwini jest generalnie krótsza niż tradycyjnych. Owoce szybko miękną i łatwo się odgniatają. Dlatego najlepiej, jeśli droga od producenta do konsumenta jest jak najkrótsza (fot. 12).

    fot. 1-8, 12 M. Sitarek
    fot. 9. Peggy Greb, ARS USDA
    fot. 10, 11 D. Kruczyńska