Odkąd zaczęto zakładać sady z drzew szczepionych na podkładkach, sadownicy większą uwagę powinni zwracać nie tylko na właściwy wybór odmiany, lecz także podkładki odpowiedniej dla niej i warunków glebowo-klimatycznych w danym gospodarstwie. Od podkładki bowiem w największym stopniu zależą takie podstawowe cechy produkcyjne drzewa, jak: siła wzrostu, wczesność wejścia w owocowanie, plenność i jakość uzyskiwanych owoców. Błąd popełniony w tym zakresie może mieć poważne skutki ekonomiczne. Spośród gatunków pestkowych są one najbardziej widoczne właśnie u czereśni, które w przeciwieństwie do wiśni i brzoskwini trudniej zawiązują pąki kwiatowe na pędach jednorocznych. Nieodpowiedni dobór podkładki może skutkować słabym plonowaniem drzew, zwłaszcza w pierwszych latach po posadzeniu.
[envira-gallery id=”40136″]Czereśnie uznawane są za jedne z najsilniej rosnących drzew owocowych klimatu umiarkowanego i przez dziesięciolecia nie było skutecznego sposobu ograniczenia ich wzrostu. Intensywną hodowlę podkładek karłowych dla czereśni rozpoczęto dopiero we wczesnych latach 60. XX wieku, a wstępne wyniki badań na ten temat opublikowano w latach 70. XX wieku. Z kolei pierwsze doświadczenie w Polsce z oceną podkładek karłowych dla czereśni założono w IO w Skierniewicach w 1988 r. Historia wykorzystania podkładek karłowych dla czereśni jest krótsza niż w wypadku jabłoni i jeszcze nie wszystkie problemy w tym zakresie zostały rozwiązane. Dokuczliwy jest zwłaszcza problem niezgodności fizjologicznej wynikający z tego, że podkładki karłowe są w większości mieszańcami między różnymi gatunkami rodzaju Prunus.
Silnie rosnące czy karłowe?
To podstawowe pytanie, jakie należy sobie postawić przed założeniem sadu czereśniowego. Nie w każdym przypadku zakup drzewek na podkładkach karłowych będzie zasadny. Czasami lepsze efekty uzyskuje się uprawiając czereśnie na podkładkach silnie rosnących. Będzie tak w przypadku, gdy:
- zamierzamy założyć sad na glebie piaszczystej, mało zasobnej w składniki pokarmowe,
- nie jesteśmy w stanie zapewnić drzewom nawadniania w okresach posuchy,
- nie mamy pewności, czy odmiana, którą zamierzamy uprawiać jest dostatecznie zgodna pod względem fizjologicznym z wybraną podkładką słabo rosnącą,
- zamierzamy posadzić drzewka odmiany o wybitnie słabym wzroście wynikającym z jej cech genetycznych,
- mamy małe doświadczenie w uprawie czereśni i prowadzeniu sadu.
Z kolei bardzo dobre rezultaty można osiągnąć uprawiając czereśnie na podkładkach słabo rosnących, jeśli:
- sad założymy na zasobnej w składniki pokarmowe glebie, najlepiej jeszcze nieużytkowanej sadowniczo,
- zapewnimy drzewom nawadnianie w razie wystąpienia okresów posuchy,
- mamy wystarczającą wiedzę i umiejętności do prowadzenia intensywnego sadu,
- zamierzamy uprawiać odmiany czereśni charakteryzujące się bardzo silnym wzrostem.
Siewki czereśni ptasiej
W zasadzie nie wymagają szerszej prezentacji. Kupując drzewka na siewkach czereśni ptasiej mamy pewność, że nie grozi nam wystąpienie zjawiska niezgodności fizjologicznej – dotychczas nikt takiego przypadku nie stwierdził. Należy się jednak liczyć z bardzo silnym ich wzrostem. Dlatego drzewka na czereśni ptasiej są mało przydatne do zakładania intensywnych sadów z drzewami w gęstej rozstawie, zwłaszcza jeśli zastosuje się tą podkładkę dla odmian o genetycznie uwarunkowanym silnym wzroście takich, jak: ‘Burlat’, ‘Vega’, ‘Heidegger’, ‘Summit’, czy odmian tworzących nieliczne, ale bardzo długie i sztywne pędy (fot. 1), np. ‘Lapins’. Natomiast nadal widziałbym zastosowanie siewek czereśni ptasiej do produkcji drzewek czereśni odmian charakteryzujących się słabym wzrostem, takich jak: ‘Stella’, ‘Merton Premier’ i ‘Sylvia’ lub odmian o umiarkowanym wzroście, np. ‘Vanda’, ‘Techlovan’ i ‘Kordia’, ale sadzonych na słabszych glebach i bez możliwości nawadniania.
‘F 12/1’
Jest klonem czereśni ptasiej rozmnażanym wegetatywnie, wyselekcjonowanym w Anglii. Pod względem cech ważnych z sadowniczego punktu widzenia nie powinna różnić się istotnie od siewek czereśni ptasiej. Jednak, jak wynika z doświadczeń przeprowadzonych w IO w Skierniewicach, czereśnie szczepione na ‘F 12/1’ z niewiadomych powodów są mniej plenne niż na siewkach czereśni ptasiej. Warto jedynie podkreślić, że w przypadku użycia tej podkładki wolnej od chorób wirusowych, jest większa pewność uzyskania drzewek ze statusem „VF”. Ma to istotne znaczenie w produkcji drzewek do zraźników.
‘Colt’
To podkładka otrzymana w 1958 r., która według zapewnień hodowców miała być pierwszą słabo rosnącą podkładką dla czereśni. Jednak, jak wykazały późniejsze badania, osłabienie przez nią siły wzrostu drzew czereśni jest dyskusyjne. W jednym z doświadczeń przeprowadzonych w Sadzie Doświadczalnym w Dąbrowicach czereśnie odmiany ‘Büttnera Czerwona’ szczepione na podkładce ‘Colt’ rosły nawet nieco silniej niż na siewkach czereśni ptasiej, ale miały bardziej rozłożyste korony z większą liczbą krótszych pędów. Warto także zaznaczyć, że ‘Colt’ jest podkładką efektywnie pobierającą magnez oraz wapń z gleby. Często w pierwszych latach po posadzeniu drzewa szczepione na innych podkładkach, zwłaszcza na glebach lekkich i przepuszczalnych, wykazują widoczne objawy deficytu magnezu. U czereśni na podkładce ‘Colt’ zjawisko to w ogóle nie występuje lub pojawia się w minimalnym stopniu.
Szkółkarze chętnie produkują drzewka czereśni na podkładce ‘Colt’, gdyż jako jedna z nielicznych podkładek wegetatywnych czereśni bardzo dobrze rozmnaża się w mateczniku metodą tradycyjną przez odkłady poziome. W zależności od pielęgnacji matecznika i sezonu, z jednej rośliny można uzyskać 10, a nawet więcej, dobrze ukorzenionych pędów. Podkładki po wysadzeniu do szkółki szybko osiągają parametry niezbędne do okulizacji. Zrastanie się z tą podkładką oczek większości odmian czereśni przebiega prawidłowo, a wszystkie uzyskane drzewka są tak samo wyrośnięte, jak te na siewkach czereśni ptasiej.
Z dotychczasowych badań wynika, że trzy odmiany czereśni – ‘Hedelfińska’, ‘Sam’ i ‘Van’ wykazują niedostateczną zgodność fizjologiczną z ‘Coltem’. Wątpliwości budzi także jej zastosowanie dla odmian ‘Burlat’ i ‘Summit’. W ich przypadku mamy do czynienia z tzw. niezgodnością opóźnioną, objawiającą się w sadzie dopiero w szóstym, siódmym roku po posadzeniu. W związku z tym ww. odmiany nie powinny być uszlachetniane na tej podkładce. Warto także zaznaczyć, że wytrzymałość na mróz podkładki ‘Colt’ nie jest wysoka. W bezśnieżne zimy u drzew na niej szczepionych może dochodzić do przemarznięcia systemu korzeniowego (np. po lutowych mrozach w 2012 r.). Duże straty z tego powodu mogą być również w szkółkach, gdzie po zimie 2010/2011 wiele zaokulizowanych oczkami czereśni podkładek ‘Colt’ zostało uszkodzonych przez niską temperaturę.
‘P-HL A’
Podkładki czeskie serii P-HL należą do pierwszych słabo rosnących badanych w warunkach klimatycznych Polski (pierwsze doświadczenie, w którym były oceniane założono już w 1988 r.). Wyniki badań wskazują, że spośród podkładek tej serii najkorzystniejsze właściwości ma ‘P-HL A’.
W zależności od odmiany, rozstawy sadzenia i warunków glebowych osłabia wzrost drzew o 40–50% (fot. 2). Czereśnie na niej wcześnie rozpoczynają owocowanie, są plenne, a jakość owoców nie odbiega istotnie od tych zbieranych z drzew na podkładkach silnie rosnących. Na ‘P-HL A’, oprócz odmian starszej generacji (‘Burlat’, ‘Büttnera Czerwona’), dobrze rosną i owocują także drzewa nowszych odmian (‘Summit’, ‘Kordia’, ‘Lapins’). Natomiast odradzałbym uprawę odmiany ‘Sylvia’ na tej podkładce, gdyż powoduje zbyt silne skarlenie drzew. Przyrosty u nich są bardzo krótkie i uniemożliwiają zaplanowanie właściwej rotacji pędów w obrębie korony. Ponadto, z powodu występującej niezgodności fizjologicznej podkładki ‘P-HL A’ nie można zastosować dla odmian ‘Hedelfińska’ i ‘Heidegger’.
‘Piku 4’
Spośród podkładek niemieckich serii Piku najbardziej znane są: ‘Piku 1’ (fot. 3), Piku 3’ i ‘Piku 4’. Badania prowadzone w IO w Skierniewicach wskazują na największą przydatność tej ostatniej. ‘Piku 4’ powoduje umiarkowany wzrost drzew. Pod względem wielkości pola powierzchni przekroju poprzecznego pnia są one większe niż na ‘GiSelA 5’, ale mniejsze niż na ‘F12/1’. Na szczególną uwagę zasługuje fakt korzystnego wpływu tej podkładki na plenność drzew badanych odmian czereśni, a zwłaszcza odmiany ‘Sylvia’, przy zachowaniu tendencji do zwiększenia wielkości owoców (fot. 4).
‘Weiroot 158’ lepsza niż ‘Weiroot 72’
Na ‘Weiroot 72’ drzewa są o około 60% mniejsze niż na ‘F12/1’ i o 10–20% mniejsze, jeśli porównamy je do drzew szczepionych na podkładce ‘GiSelA 5’ (fot. 5). Pod względem owocowania „wypadają” lepiej niż na ‘F12/1’, ale gorzej niż na ‘GiSelA 5’ i wytwarzają nieliczne odrosty korzeniowe. Natomiast ‘Weiroot 158’ w porównaniu do ‘F 12/1’ osłabia siłę wzrostu drzew o 30–40% i korzystnie wpływa na ich owocowanie, chociaż nie są one tak plenne, jak na podkładce ‘GiSelA 5’.
Czereśnie szczepione na ‘Weiroot 158’ są dobrze zakorzenione w glebie i mogą rosnąć bez podpór, a ich owoce nie mają tendencji do drobnienia (co jest cechą typową w przypadku podkładek słabo rosnących), a wręcz odwrotnie – można się dopatrzyć tendencji do lepszego ich wyrastania.
‘LC-52’ i ‘VSL-1’
‘LC-52’ (‘Krymsk 6’) i ‘VSL-1’, to podkładki rosyjskie wyhodowane w Stacji Doświadczalnej na Krymsku. Pod względem wielkości i jakości uzyskiwanych owoców czereśnie odmiany ‘Regina’ na nich zaszczepione są porównywalne do drzew na podkładce ‘GiSelA 5’.
Wyraźnie ustępują im jednak pod względem plonowania, przy czym na ‘VSL-1’ owocują lepiej niż na ‘LC-52’.Poważnym mankamentem drzew na podkładce ‘VSL-1’ jest wytwarzanie licznych odrostów korzeniowych, co zwiększa pracochłonność w sadzie i komplikuje stosowanie herbicydów (fot. 6).
‘GiSelA 5’ czy GiSelA 6’
Wyniki badań realizowanych w IO w Skierniewicach wskazują na wysoką przydatność podkładki ‘GiSelA 5’ do zakładania intensywnych sadów czereśniowych, w których drzewa rosną w rozstawie: 4,5–5 m między rzędami i 2,5–3 m między drzewami w rzędzie (fot. 7). Czereśnie szczepione na ‘GiSelA 5’ nie tylko umiarkowanie rosną (około 40% słabiej niż na czereśni ptasiej lub ‘F 12/1’), lecz także dobrze plonują – najlepiej ze wszystkich badanych podkładek (fot. 8).
Ponadto ich system korzeniowy w czasie bezśnieżnych zim jest wytrzymały na mróz. Dlatego znaczenie podkładki ‘GiSelA 5’ systematycznie wzrasta. Zyskuje ona wielu zwolenników w Europie i za oceanem, a także w Polsce. Chociaż krytykowana jest np. przez Węgrów. W ich warunkach drzewa odmian ‘Alex’ i ‘Katalin’ wyglądają na niej chlorotycznie i wydają małe owoce. Dlatego nie zalecają jej do produkcji drzewek czereśni, ale należy podkreślić, że wnioskowanie to oparto o wyniki doświadczeń prowadzonych w sadach bez instalacji nawodnieniowej.
‘GiSelA 6’ (fot. 9) pod względem cech użytkowych, ważnych z punktu widzenia sadownika, jest zbliżona do ‘GiSeli 5’. Drzewa na podkładce ‘GiSelA 6’ rosną tylko nieznacznie silniej i słabiej plonują niż na ‘GiSelA 5’, ale różnice te mieszczą się w granicach błędów statystycznych. Warto zaznaczyć, że czereśnie na obu podkładkach tworzą kształtne, kuliste korony, o szerokich kątach rozwidleń i nie tworzą w sadzie odrostów korzeniowych. Czereśnie okulizowane na podkładce ‘GiSelA 6’ mogą być przydatne do zakładania intensywnego sadu czereśniowego w nieco gorszych warunkach glebowych, gdzie istnieje obawa, że zastosowanie bardziej karłowych podkładek nie przyniesie pożądanych rezultatów.
Podsumowanie
Jeśli skarlenie drzew nie jest w sadzie celem nadrzędnym i mamy do dyspozycji drzewka na podkładkach silnie rosnących, to lepiej jest posadzić czereśnie szczepione na siewkach czereśni ptasiej niż na podkładce wegetatywnej ‘F 12/1’. Silną pozycję w produkcji drzewek czereśni, przede wszystkim ze względu na łatwość rozmnażania, ma podkładka ‘Colt’. Mimo że drzewa na niej zaszczepione osiągają duże rozmiary i mogą wymarzać podczas bezśnieżnych zim, to jest ceniona ze względu na tworzenie kształtnych koron i wyższą, niż w przypadku drzew szczepionych na siewkach czereśni ptasiej, plenność.
Spośród kilkunastu podkładek słabo rosnących czereśni przebadanych w IO w Skierniewicach najwięcej pozytywnych cech mają: ‘GiSelA 5’, ‘GiSelA 6’ i ‘P-HL A’. W uzasadnionych przypadkach dobre efekty można uzyskać stosując także inne podkładki, jak ‘Piku 4’ i ‘Weiroot 158’.
fot. 1–9 M. Sitarek
