Przechowywanie jabłek odmiany ‘Szampion’

    redakcja „Truskawka, Malina, Jagody”

    Jak zadbać o jabłka odmiany ‘Szampion’ w trakcie przechowywania, zalecał podczas lubelskiej konferencji (22 marca 2018 r.) na przykładzie holenderskich i niemieckich doświadczeń z ‘Elstarem’ Przemysław Badowski z polskiego oddziału AgroFresh. Wykład przygotował Jan Vernooij reprezentujący AgroFresh Holandia. Prelegent zwrócił uwagę na rozpowszechnienie się w uprawie sportów popularnych odmian – ‘Elstar’ i ‘Szampion’, których cechy przewyższają te u odmian wyjściowych.

    ‘Elstar’ – pożądane mutanty

    ‘Elstar’ to odmiana o ugruntowanej pozycji na rynku holenderskim i niemieckim. Wielkość sprzedaży jej owoców jest uzależniona od zapotrzebowania rynku lokalnego. Nie jest to odmiana eksportowa. Od trzech lat wielkość produkcji tych owoców jest stała, z lekką tendencją zwyżkową. Dobre wyniki zapewnia przede wszystkim praca nad jakością tych owoców tak w sadzie, jak i podczas przechowywania. Z założenia jabłka odmiany ‘Elstar’ mają być w każdej partii jednakowe pod względem jakości, jędrności i smaku.
    Pomimo dużego zainteresowania konsumentów owocami tej odmiany, już dziś poszukuje się jej mutantów, które będą lepiej sprawdzały się w uprawie niż odmiana wyjściowa, a wyniki uzyskane podczas przechowywania będą korzystniejsze i w efekcie nabywca otrzyma najwyższej jakości owoce, po które chętnie wróci. Odrębną kwestią są także takie sporty, których owoce będą bardziej atrakcyjne dla konsumentów pod względem wyglądu i smaku. W produkcji w Holandii jest obecnie osiem mutantów ‘Elstara’: Van der Zalm®, Elstar P.C.P.®, Bougie®, Stechmann®, Elshard®, Elshof®, Excellent Star® i Elrosa®. Aby wprowadzić je na rynek, włożono mnóstwo pracy. Mają one pożądane cechy dla każdego ogniwa produkcji – od sadownika do konsumenta, różnią się jednak pod względem plenności (wykres 1).
    Przy wyborze mutantów Holendrzy zwracają szczególną uwagę na to, ile jabłek zostanie zebranych w trakcie pierwszego zbioru (wyk. 2). Podczas każdego „przejścia” zbierane są tylko te, które spełniają wymagania rynku owoców deserowych, m.in. pod względem dojrzałości i wielkości. Owoce z drzew nowych sportów zbierane są minimum dwukrotnie, a czasem nawet 3-, 4-krotnie. Z holenderskich doświadczeń wynika, że najwięcej jabłek najwyższej jakości w pierwszym zbiorze można zebrać z drzew Excellent Star®, Elrosa®, Elshard® i Bougie®. Pozwala to na oszczędności związane z kosztami siły roboczej.

    Wykres 1. Plonowanie klonów ‘Elstara’ w latach 2013–2015 (w kg/drzewo)


    Wykres 2. Procentowy udział jabłek poszczególnych sportów ‘Elstara’ zebranych w pierwszym i drugim zbiorze

    Mutanty odmiany ‘Elstar’ różnią się między sobą wielkością owoców (wyk. 3). W przypadku sportów Elstar P.C.P.®, Elshard® i Excellent Star® w zbiorze w 2016 r. największy był odsetek owoców o średnicy 75–80 mm, czyli tych pożądanych przez odbiorców, za które sadownicy otrzymują najwyższe ceny.

    Wykres 3. Klasyfikacja owoców poszczególnych sportów odmiany ‘Elstar’ w zależności od średnicy w mm (dane za 2016 r.)

    Wykres 3. Klasyfikacja owoców poszczególnych sportów odmiany ‘Elstar’ w zależności od średnicy w mm (dane za 2016 r.)Mutanty różnią się także terminem zbioru owoców. Z doświadczenia z 2013 r. wynika, że najwcześniej można było zbierać owoce w kwaterach Elstar P.C.P.® – już 13 września (I zbiór) i 23 września (II zbiór), natomiast najpóźniej do zbioru nadawały się owoce Elshard® – 26 września (I zbiór) i 7 października (II zbiór). Pierwszy zbiór w przypadku odmian Elshof®, Van der Zalm® i Stechmann® przypadał na 20 września, a w kwaterach Bougie® i Excellent Star® – 23 września.

    Obecnie w Holandii zaleca się sadzenie odmian/sportów raczej o rozmytym rumieńcu, który zajmuje jak największą powierzchnię skórki. Podczas sortowania na maszynach optycznych każde odbarwienie sprawia, że owoc jest traktowany jako niespełniający standardów jakościowych. Również sporty paskowane mają większą tendencję do rewersji. Do nowych nasadzeń zaleca się wybieranie sportów: Bougie®, Excellent Star®, Elstar P.C.P.® i Elrosa®. Drugie bardzo ważne kryterium przy wyborze odmiany/sportu do nowych nasadzeń to także system uprawy – pod siatkami i bez nich. Pod uwagę brany jest przede wszystkim procentowy udział owoców wysokiej jakości w pierwszym zbiorze. Z holenderskich doświadczeń wynika, że w kwaterach bez osłon największy udział jabłek w pierwszym zbiorze odnotowano dla sportów: Bougie®, Elrosa®, Excellent Star® i Elshard®, a w kwaterach okrytych siatkami – Elshof®, Van der Zalm®, Elstar P.C.P.® i Stechmann®.

    Według specyfikacji dla jabłek sprzedawanych pod marką „Elstar, Altijd Raak” (tłum. Elstar – kup go zawsze):

    • każdy owoc od zbioru do otwarcia komory przechowalniczej i końca okresu sprzedaży musi mieć jędrność co najmniej 5 kG/cm2;
    • u minimum 2/3 partii jabłek powierzchnia skórki musi być pokryta rumieńcem w 50%, a jej barwa zasadnicza musi się mieścić w zakresie od soczystej zieleni do przełamanego koloru żółtego z białym;
    • sortowanie owoców musi odbywać się tak, aby średnica różniła się o maksymalnie 10 mm;
    • maksymalnie 50% owoców może nie mieć szypułki;
    • maksymalnie 20% owoców może mieć lekkie ordzawienie;
    • zawartość ekstraktu – 12°Brix, z zerową tolerancją dla wartości poniżej 11°Brix;
    • zawartość skrobi w miąższu (indeks skrobiowy) ma wynosić 2,5 i zero tolerancji dla wartości poniżej 2,0;
    • na skórce owocu dopuszczalne jest jedynie 0,25 cm2 plam parcha.
    Niektórzy sadownicy – aby uzyskać lepiej wybarwione owoce – zamiast zmieniać strukturę nasadzeń, stosują Ethrel® (dawka albo 1 x 200 ml na 3 tygodnie przed zbiorem albo 2 x 200 ml na 6 i 3 tygodnie przed zbiorem). Z doświadczeń przeprowadzonych w Holandii w 2015 r. wynika, że zabieg ten nie wpływa negatywnie na jakość przechowywanych owoców po zbiorze ani na skrócenie okresu shelf-life (10 dni w temperaturze 18°C).

    Bougie® jasnoczerwony rumieniec, wczesny zbiór, barwa zasadnicza skórki – żółta.
    Elrosa® jasnoczerwony rumieniec, niższa zawartość ekstraktu niż u innych klonów, wysoka produktywność, wysoki udział owoców klasy I w zbiorze, nieco późniejszy zbiór niż u innych klonów.
    Elshard® rumieniec lekko paskowany, późniejszy termin zbioru niż inne klony, niższa produktywność, wyższa jędrność owoców.
    Elshof® jasno wybarwiający się, rozmyty rumieniec, średni termin zbioru, wysokie plonowanie, ale niższa jędrność miąższu i niższy udział owoców klasy I.
    Excellent Star® jasnoczerwony rumieniec, średni termin zbioru, zielona barwa zasadnicza skórki, brak tendencji do ordzawiania się lub tendencja bardzo mała.
    Elstar P.C.P.® jasnoczerwony rumieniec, duże owoce – największe wśród sportów ‘Elstara’, wczesny termin zbioru.
    Stechmann® paskowany rumieniec, wysoka produktywność, wysoki udział owoców I klasy, wczesny termin zbioru.
    Van der Zalm® paskowany rumieniec, średni termin zbioru, niska produktywność, wysoki udział owoców klasy I, wysoka jędrność, wysoka zawartość ekstraktu w miąższu.

    Sadownicy i konsumenci zwracają przede wszystkim uwagę na jędrność jabłek. Ważna jest nie tylko ta określana podczas zbioru, lecz także po okresie przechowywania. W doświadczeniu omawianym przez P. Badowskiego jabłka wszystkich ocenianych sportów ‘Elstara’ badano pod koniec listopada (28.11.2013 r.) i w styczniu (8.01.2014 r.; tabela 1). Przechowywano je w chłodni zwykłej (NA) w temperaturze 2°C, a tuż po
    zbiorze traktowano preparatem SmartFresh®.

    Tabela 1. Jędrność jabłek poszczególnych sportów ‘Elstara’ przechowywanych w warunkach NA (doświadczenie holenderskie 2013/2014)

    Tabela 1. Jędrność jabłek poszczególnych sportów ‘Elstara’ przechowywanych w warunkach NA (doświadczenie holenderskie 2013/2014)

    Inny parametr o coraz większym znaczeniu to zawartość ekstraktu – wynika to z wysokich wymagań odbiorców z nowych krajów-importerów jabłek. Owoce sportów uprawianych pod osłonami mają zazwyczaj wyższą jego zawartość, szczególnie Van der Zalm® i Elshard®.

    Doświadczenia z ‘Szampionem’

    ‘Szampion’ to odmiana popularna w naszych sadach, podobnie jak ‘Elstar’ w Niemczech i w Holandii. Zyskała popularność konsumentów, często jest także eksportowana. Nasadzeń tej odmiany z roku na rok przybywa, a znaczenie zyskują jej dobrze wybarwiające się sporty, takie jak Reno2® oraz Szampion Arno® (tab. 2).

    Tabela 2. Produkcja drzewek odmiany ‘Szampion’ w Polsce w latach 2012–2016 z podziałem na sporty (dane PIORiN); w szt.

    Tabela 2. Produkcja drzewek odmiany ‘Szampion’ w Polsce w latach 2012–2016 z podziałem na sporty (dane PIORiN); w szt.

    Jak przekazał P. Badowski, ‘Szampion’ to odmiana łatwa do prowadzenia w sadzie, ma owoce średnie do dużych, wyrównane pod względem wielkości w koronie drzewa. Miąższ jest soczysty, słodki, aromatyczny i wysoko oceniany przez polskich konsumentów. Z punktu widzenia sadownika ważne jest, że drzewa tej odmiany wcześnie wchodzą w pełnię owocowania, plonują obficie i regularnie. Jest to odmiana o małej podatności na najczęściej występujące w sadach choroby grzybowe – parcha i mączniaka jabłoni. Wrażliwa jest jednak na niską temperaturę zimą, a także na patogeny powodujące choroby kory i drewna oraz gumowatość drewna jabłoni. Na dobrych glebach najlepiej rosną drzewka uszlachetniane na ‘M.9’, a na piaszczystych na ‘M.26’. Preferowana rozstawa sadzenia to 3–3,2 m x 0,7–1,0 m, a forma korony to superwrzeciono lub korona kolumnowa. W przypadku ‘Szampiona’, podobnie jak w przypadku ‘Elstara’, jędrność jabłek podczas zbioru jest często już niska, a dodatkowo dość szybko spada podczas przechowywania, dlatego dla tych odmian można porównać warunki przechowywania. Ponadto u ‘Szampiona’ coraz większą popularność zyskują także sporty, których owoce wybarwiają się lepiej od odmiany wyjściowej. To umożliwia zbiór jabłek w odpowiednim terminie – owoce mają pożądany rumieniec i tym samym odpowiednią, wysoką jędrność, która pozwoli na długie ich przechowywanie (w przeszłości owoce ‘Szampiona’ były na ogół zbierane zbyt późno, gdyż sadownicy czekali na poprawę ich wybarwienia).
    Wprowadzone do sadów mutanty, których owoce lepiej się wybarwiają, można zebrać w lepszym momencie – przy jędrności ponad 6,5 kG/cm2, co znacznie poprawi możliwość długiego przechowywania i zapobiegnie wystąpieniu chorób przechowalniczych. Owoce odpowiedniej jędrności można przechowywać w atmosferze niskotlenowej do 10 miesięcy (preferowany skład gazowy w komorze to 0,6–0,8% CO2 i 0,6–0,8% O2). Z doświadczenia wykonanego w SGGW na zlecenie AgroFresh wynika, że udało się utrzymać jędrność na poziomie akceptowalnym przez konsumenta przez 10 miesięcy przechowywania i w okresie shelf-life (wyk. 4) – przekazał P. Badowski.

    W sezonie przechowalniczym 2017/2018 wystąpiły problemy podczas przechowywania jabłek standardowej odmiany ‘Szampion’ – przede wszystkim były to uszkodzenia skórki. Problemów takich nie obserwowano na owocach jej sportów – Szampion Arno® i Reno2®.
    Szampion Arno® – na kilkanaście dni przed zbiorem prawie cała powierzchnia skórki jest pokryta czerwonym, marmurkowatym rumieńcem; skórka jest mniej sucha niż u odmiany podstawowej, pokryta lekko woskowym nalotem z wyraźnymi przetchlinkami; owoce dojrzałość zbiorczą osiągają w drugiej połowie września, kilka dni przed odmianą podstawową.
    Reno2® – owoce o gładkiej, nieordzawionej skórce, rumieniec pokrywa większą jego część; skórka mniej sucha niż u odmiany podstawowej, pokryta lekko woskowym nalotem z wyraźnymi przetchlinkami; owoce dojrzałość zbiorcza osiągają w drugiej połowie września, kilka dni przed odmianą podstawową.

    Wykres 4. Jędrność jabłek ‘Szampion’ (kG/cm2) po 10 miesiącach przechowywania w komorze KA (0,6–0,8% CO2: 0,6–0,8% O2) – doświadczenie SGGW

    Wykres 4. Jędrność jabłek ‘Szampion’ (kG/cm2) po 10 miesiącach przechowywania w komorze KA (0,6–0,8% CO2: 0,6–0,8% O2) – doświadczenie SGGW

    Aby uzyskać jak najlepsze efekty po okresie przechowywania i zachować wysoką jakość jabłek – jak zalecał
    P. Badowski – owoce należy zbierać przy wartości indeksu skrobiowego 4,5–5,0 (w skali 1–10), jędrności powyżej 6,5 kG/cm2 i zawartości ekstraktu powyżej 12,0°Brix. Bezpośrednio po zbiorze powinny być one schłodzone do temperatury 1–1,5°C, a zapełnianie komory nie powinno trwać dłużej niż 7 dni. Produktem SmartFresh® traktowane powinny być jabłka, których temperatura nie przekracza 5°C. Owoce traktowane SmartFresh® powinny być przechowywane, w zależności od warunków, maksymalnie 2 miesiące w NA, 4–5 miesięcy w KA, 6–7 miesięcy w ULO i 8–10 miesięcy w DKA.

    fot. D. Łabanowska-Bury
    Wszystkie wykresy i tabele pochodzą z prezentacji J. Vernooija i P. Badowskiego