Owocówka jabłkóweczka

Przeciętnemu zjadaczowi jabłek owocówka jabłkóweczka (Cydia pomonella) kojarzy się z robaczywymi owocami. Natomiast dla sadowników jest jednym z groźniejszych szkodników jabłoni. Może występować również na gruszy oraz sporadycznie na głogu.

W warunkach klimatycznych Polski owocówka jabłkóweczka ma dwa pokolenia (chociaż niektórzy doszukują się niepełnego trzeciego). Nasilenie drugiego jest ograniczone do 20–40% ogólnej liczebności, co zależy od przebiegu warunków termicznych oraz od skuteczności zwalczenia pokolenia zimującego. Gąsienice pierwszego pokolenia pojawiają się w sadach około połowy czerwca. Jedna może uszkodzić 2 lub 3 zawiązki owoców wygryzając proste lub lekko wygięte chodniki do gniazda nasiennego. Jeżeli na skórce są dwa otwory to najczęściej mniejszy, wejściowy, otoczony jest plamą z zaschniętej skórki oraz wysuwającymi się z chodnika brunatnymi odchodami połączonymi przędzą (fot. 1). Uszkodzone owoce opadają lub pozostają na drzewie tracąc wartość handlową. Gąsienice drugiego pokolenia uszkadzają już wyrośnięte owoce.

 

Biologia

Owocówka jabłkóweczka jest motylem nocnym ze skrzydłami o długości 8–9 mm i rozpiętości 16–20 mm (fot. 2). Samica jest brunatnopopielata z falistymi paskami i czarno obrzeżonym „oczkiem” na skrzydłach. Samiec na dolnej stronie pierwszych skrzydeł ma w środkowej części czarny pasek. Jajo ma postać opalizującej tarczki o wielkości 1 mm. Gąsienica (kremowa lub różowawa z ciemnobrązową głową) osiąga rozmiary z około 1 mm po wylęgu do 2 cm pod koniec swojego rozwoju (fot. 3). Poczwarki są koloru brązowego lub brunatnego o długości około 1 cm.

W ochronie jabłoni przed owocówką jabłkóweczką istotne jest poznanie biologii motyla. Szkodnik ten zimuje w postaci oprzędzionej gąsienicy w kolebkach wygryzionych w kryjówkach. Od drugiej połowy kwietnia gąsienice zaczynają się przepoczwarczać. W zależności od warunków pogodowych proces ten trwa od 2 do 5 tygodni. Natomiast wylot motyli najczęściej jest rozciągnięty w czasie i trwa około trzy miesiące. Samice mogą składać jaja na drugi, trzeci dzień po wylocie. Intensywnie następuje to w temperaturze powyżej 15°C, a gdy ta wieczorami spada poniżej 10°C proces ten może się opóźnić nawet o kilka tygodni. Jaja są składane pojedynczo pod wydzieliną z gruczołów kitowych, najczęściej na bocznej stronie owoców lub w zagłębieniu szypułkowym, rzadziej w części kielichowej owocu czy na liściach. Samice pierwszego pokolenia składają od 60 do 100 jaj, a drugiego 30–60. Warto odnaleźć na owocu takie jajo i prowadzić obserwacje jego rozwoju. Na około 4 dni przed wylęgiem, uwidacznia się zaczątek przewodu pokarmowego w postaci różowego krążka, natomiast na 2–3 dni przed wylęgiem można zaobserwować czarną główkę gąsienicy. Po wylęgu gąsienice jakiś czas wędrują po powierzchni owocu, następnie żerują pod skórką w wygryzionej jamce.

Po 4 dniach rozpoczynają drążenie korytarza w kierunku gniazda nasiennego. Gąsienice przechodzą 5 stadiów rozwojowych, w tym 4 w owocu. Motyle drugiego pokolenia pojawiają się pod koniec lipca lub na początku sierpnia, a samice składają jaja do września.

Wnioski z obserwacji

W ostatnich latach obserwuje się zwiększone zagrożenie ze strony tego szkodnika, jednak jest ono zróżnicowane w zależności od położenia sadu. W prawidłowej ochronie uprawy pomocne są regularne lustracje drzew. Obserwacji powinny być poddawane również owoce w czasie zbioru i sortowania, a wyniki powinny uwrażliwiać nas do dalszej obserwacji. Oceny zagrożenia ze strony owocówki możemy dokonać przeglądając od czerwca do sierpnia po 20 zawiązków na 25 drzewach. Po stwierdzeniu 10 jaj lub świeżych wgryzów na 500 ocenianych zawiązkach, należy wykonać zabieg zwalczający. Do monitoringu przebiegu i nasilenia lotu służą pułapki lepowe z feromonem (fot. 4).

Uwalniający się stopniowo z dyspensera feromon samicy gotowej do kopulacji przywabia samce, które są unieruchamiane na lepkiej podłodze pułapki. Taki mechanizm zastosowany do odłowu motyli umożliwia precyzyjne określenie terminu rozpoczęcia wylotu motyli oraz jego dynamikę. Informacje pozyskane z pułapek feromonowych pozwalają ustalić okresy największego zagrożenia ze strony owocówki jabłkóweczki i na tej podstawie określić optymalny termin wykonania zabiegu zwalczającego. Pułapki feromonowe należy umieścić w sadzie w połowie maja, najpóźniej do połowy czerwca. Obserwacje najlepiej przeprowadzać co 2 dni, wyniki zapisując w notatniku. Po dokonaniu obserwacji odłowione motyle należy usuwać. Sygnałem do przeprowadzenia zabiegu jest więcej niż 5 motyli odłowionych w ciągu 4 dni. Takie podejście do oceny zagrożenia można prowadzić w sadach obszarowo dużych i izolowanych. W przypadku sąsiedztwa zaniedbanych i niechronionych sadów, ogrodów działkowych, liczba odłowionych osobników może nie być miarodajna, ponieważ do pułapek wabione są motyle z obszaru o promieniu kilkudziesięciu i więcej metrów. Producenci korzystający z pułapek feromonowych powinni pamiętać o wymianie dyspenserów i podłóg w sezonie.

Do oceny zagrożenia można wykorzystywać także programy monitorujące, na przykład program modelujący RIMpro-Cydia. Wykresy informują o intensywności lotu motyli, intensywności składania jaj, o terminie i ilości pojawiania się młodych gąsienic (rysunek 1, 2).

RYSUNEK 1. Wykres RIMpro-Cydia w lokalizacji z rejonu Inowrocławia

RYSUNEK 2. Warunki pogodowe – wydruk ze stacji meteorologicznej

Ochrona przed owocówką jabłkóweczką

Do zwalczania gąsienic owocówki jabłkóweczki można użyć środków Madex MAX® lub Carpovirusine Super SC. Są to biologiczne środki owadobójcze, selektywne, które zalecane są do pierwszej aplikacji przed końcem rozwoju jaj – przed wylęgiem gąsienic (stadium czarnej główki). Madex MAX® stosuje się w formie oprysku, 2- lub 3-krotnie (maksymalnie 5 razy) na jedno pokolenie, w dawce 50 ml/1 m wysokości korony drzew/ha, co 7–14 dni lub co 7 słonecznych dni. W okresie intensywnego lotu motyli i masowego składania jaj zastosować można: Affirm 095 SG, Calypso 480 SC, Coragen 200 SC, Dimilin 480 SC, Grom 200 SL, Imidan 40 WG, Lanmos 20 SP, Mospilan 20 SP, Piorun 200 SL, Pyrinex M22 EC, Reldan 225 EC, Rumo 30 WG, Runner 240 SC, Sekil 20 SP, Steward 30 WG, Zeus 200 SL. Do zwalczania gąsienic, które się już wgryzły zastosować można Affirm 095 SG, Calypso 480 SC, Coragen 200 SC, Grom 200 SL, Lanmos 20 SP, Mos­pilan 20 SP, Piorun 200 SL, Pyrinex M22 EC, Reldan 225 EC, Sekil 20 SP, Zeus 200 SL. Runner 240 SC zakłóca natomiast naturalny proces linienia gąsienic. Na szczególną uwagę w walce z owocówką jabłkóweczką zasługują dyspensery przeznaczone do wabienia i dezorientacji samców. Do zwalczania owocówki jabłkóweczki zarejestrowane są Ecodian-CP VP i Isomate CTT. Są to środki ochrony roślin w formie zawieszki (dyspensera, fot. 5) zawierającej substancję czynną (feromon). Różny jest czas uwalniania feromonów: dla Ecodian-CP VP wynosi 2 miesiące, Isomate CTT uwalnia się w czasie całego sezonu wegetacyjnego (6 miesięcy). W sadzie feromon tworzy „dywan” zapachowy dezorientujący samce, które nie mogą odnaleźć samic. W takim wypadku samice składają niezapłodnione jaja. Oba produkty przeznaczone są do stosowania w sadach o regularnym kształcie i powierzchni co najmniej 1 ha. W rzędach skrajnych, jak i innych częściach sadu narażonych na silniejsze naloty szkodnika, dobrze jest zawiesić większą liczbę dyspenserów, w górnej części korony drzewa i najlepiej w cieniu.