Niektóre szkodniki roślin sadowniczych zimują w stadium jaj na pędach lub gałęziach drzew lub krzewów. W tej grupie agrofagów najważniejsze są przędziorki (głównie przędziorek owocowiec) i mszyce oraz zwójka różóweczka. Warto przypomnieć, gdzie należy szukać jaj zimujących oraz zasugerować możliwości ich zwalczania.
[ngg src=”galleries” ids=”148″ display=”photocrati-nextgen_basic_thumbnails”]
Przędziorki
Rośliny sadownicze zasiedlane są przez kilka gatunków przędziorków. W stadium jaj zimuje przędziorek owocowiec (Panonychus ulmi) oraz rubinowiec owocowiec (Bryobia rubrioculus). Przędziorek owocowiec występuje przede wszystkim na jabłoni i śliwie. W ostatnich kilku latach coraz częściej jest notowany na gruszy, znacznie rzadziej na czereśni i wiśni. Te same rośliny żywicielskie zasiedlać może rubinowiec owocowiec, ale ostatnio występuje on sporadycznie. Najczęściej spotkać go można w sadach mało chronionych. Larwy i dorosłe przędziorki wysysają sok z komórek, żerując głównie na dolnej stronie liści. Miejsca uszkodzeń początkowo mają postać jasnych plamek, które przy żerowaniu licznych przędziorków zlewają się, a górna strona liści brązowieje. W wyniku tego żerowania obniża się wydajność fotosyntezy oraz zwiększona zostaje transpiracja, zaś bardziej uszkodzone liście wcześniej opadają. Taka sytuacja jest przyczyną słabszego zawiązywania się pąków kwiatowych i obniżenia plonu. Z drzew silnie zaatakowanych przez te szkodniki uzyskuje się plon gorszej jakości, owoce są mniejsze i słabiej wybarwione. Szkody są tym większe im wcześniej zostaną wyrządzone. O dużej szkodliwości przędziorków decyduje występowanie kilku pokoleń w sezonie wegetacji (najczęściej 5) oraz możliwość szybkiego rozmnażania się. Większą ich liczebność notuje się w lata suche i gorące, choć ostatnio nie zawsze ta reguła się sprawdza.
Zimujące jaja przędziorka owocowca (fot. 1) są intensywnie czerwone, lekko spłaszczone na górnej stronie, a chorion (osłonka jajowa) części górnej przechodzi we włosek zakrzywiony na szczycie. Do niego doczepione są nitki przytwierdzające jajo do podłoża.
Jaja zimowe znaleźć można na pniach, gałęziach, pędach wokół pąków na granicy 2–3-letnich przyrostów. Przy dużej liczebności jaj widoczne są zwarte ich złoża.
Zimą i wczesną wiosną na drzewach znaleźć można osłonki jaj złożonych w poprzednim roku bądź zniszczonych przez drapieżców. Wiosną larwy wylęgają się na przełomie fazy zielonego i różowego pąka kwiatowego u jabłoni, a białego na śliwie. Na rozwój populacji tych szkodników wpływa bardzo wiele czynników, dlatego prognozowanie ich liczebności na długi okres jest niemożliwe. Z tego względu przez cały sezon wegetacji należy prowadzić systematyczne, okresowe lustracje sadów na obecność i liczebność przędziorków. Wykonując lustrację w okresie bezlistnym można określić czy istnieje potrzeba zwalczania tych szkodników przed kwitnieniem drzew. W kwaterze sadu o powierzchni do 5 ha powinno się przejrzeć po jednej 2–3-letniej gałęzi z 40 drzew. Czynność tę można wykonywać podczas cięcia sadu wczesną wiosną, oglądając dokładnie zwłaszcza dolną stronę gałęzi wokół pąków i w rozwidleniach. Obecność jaj w złożach o średnicy 0,5 cm lub większych oznacza, że został przekroczony próg szkodliwości i niezbędne jest wykonanie zabiegu zwalczającego przed kwitnieniem drzew. W tym okresie zaleca się zastosować środki zawierające olej parafinowy (Catane 800 EC, Promanal 60 EC lub Treol 770 EC). Opryskiwanie tymi preparatami powinno być przeprowadzone na początku zielonego pąka kwiatowego odmian wcześnie rozpoczynających wegetację (np. ‘Ligol’, ‘Idared’), a w fazie „mysiego ucha” u odmian późno rozwijających się (np. ‘Gloster’).
Zabieg zwalczający przędziorka owocowca można także wykonywać na początku wylęgania się larw z jaj zimowych (najczęściej ma to miejsce w fazie zielonego pąka kwiatowego) preparatami Apollo Plus 060 OF, Apollo 500 SC, Nissorun 050 EC lub Zoom 110 SC, pamiętając, że trzy ostatnie są zarejestrowane tylko dla jabłoni. Przed kwitnieniem po wylęgnięciu się larw z jaj zimowych w fazie różowego pąka kwiatowego na jabłoni można zastosować Magus 200 SC lub Ortus 05 SC. Natomiast na śliwie w fazie białego pąka kwiatowego dozwolony do zastosowania jest Magus 200 SC, Ortus 05 SC i Omite 570 EW/30 WP, a na gruszy tylko Ortus 05 SC. Dalsze lustracje należy przeprowadzać systematycznie, co 10–14 dni począwszy od końca kwitnienia, a gdy liczebność przędziorków (ostatnio coraz częściej w sadach obserwuje się przędziorka chmielowca, który zimuje jako samica i na liściach pojawia się nieco później niż przędziorek owocowiec) przekroczy przyjęte progi szkodliwości trzeba zaplanować ich zwalczanie. Jeżeli w sezonie wegetacji konieczne jest powtarzanie zabiegu zwalczającego przędziorki, koniecznie trzeba pamiętać o właściwej rotacji akarycydów (jeśli jest to możliwe na danej roślinie sadowniczej).
Mszyce
Na jabłoni w okresie bezlistnym znaleźć można czarne, matowe jaja (fot. 2) mszycy jabłoniowej. Należy ich szukać przede wszystkim na pędach jednorocznych, na „wilkach” i odrostach korzeniowych. Czarne, błyszczące jaja mszycy jabłoniowo-zbożowej składane są jesienią u nasady krótkopędów, w kątach pąków, na starszych i grubszych gałęziach, na pniach, w szparach kory. Czarne, błyszczące jaja mszycy jabłoniowo-babkowej zimują na cienkich gałęziach koło pąków lub w spękaniach i zagłębieniach kory na grubszych gałęziach.
Lustracje na obecność i liczebność jaj zimowych mszyc przeprowadza się pobierając pędy z drzew. Na kwaterze sadu o powierzchni do 5 ha, wyznacza się losowo (najlepiej po przekątnej) 4–5 drzew, z których wycina się 2–3-letnie przyrosty z różnych miejsc korony. Próbę stanowi 10 odcinków wspomnianych pędów, każdy długości około 20 cm. Następnie pod lupą ogląda się dokładnie korę pędów w poszukiwaniu ukrytych jaj mszyc. Znalezienie 10–15 jaj mszyc na 2 m bieżących pędu oznacza, że został przekroczony próg szkodliwości i trzeba zaplanować wczesnowiosenne zwalczanie mszyc, w okresie wylęgania się larw (fot. 3).
Przed kwitnieniem, na jabłoni mszyce na ogół zwalczane są równocześnie z innymi szkodnikami takimi jak zwójkówki liściowe lub kwieciak jabłkowiec, np. preparatami z grupy syntetycznych pyretroidów (np. Fastac 100 EC lub Karate Zeon 050 CS). Do walki z tymi szkodnikami można użyć także preparatów z grupy chloronikotynyli (np. Calypso 480 SC, Mospilan 20 SP) lub zastosować jeden z typowych aficydów (Teppeki 50 WG lub Pirimor 500 WG).
Na śliwie w okresie bezlistnym spotkać można jaja mszycy chmielowej i śliwowo-trzcinowej. W sadach, w których konieczne jest ich zwalczanie wczesną wiosną, przed kwitnieniem można zastosować jeden z następujących środków: Pirimor 500 WG, Calypso 480 SC, Mospilan 20 SP lub z grupy syntetycznych pyretroidów (Fastac 100 EC, Karate Zeon 050 CS).
Na czereśni i wiśni zimują jaja mszycy czereśniowej. W zagrożonych sadach w początkowym okresie żerowania mszyc zaleca się zastosować Pirimor 500 WG lub Mospilan 20 SP albo też jeden z zarejestrowanych do tego celu pyretroidów np. Karate Zeon 050 CS.
Na roślinach jagodowych mszyce także zimują w stadium jaj. Na pędach porzeczki i maliny, zwykle u nasady pąków, w okresie zimowym można znaleźć ich czarne błyszczące jaja. Wczesną wiosną, zwykle na początku kwietnia zaczynają wylęgać się larwy, które dorastają i stają się założycielkami rodu, rodzą larwy, dające początek kolejnym pokoleniom szkodnika. Mszyce żerują na liściach i niezdrewniałych pędach, wysysają soki z komórek i w ten sposób ogładzają rośliny, wprowadzają też substancje, które wywołują deformacje, skręcanie się liści i pędów, ograniczają asymilację. Ponadto niektóre gatunki mszyc są wektorami wirusów, powodujących groźne choroby. Mszyce na roślinach jagodowych zaleca się zwalczać w początkowym okresie ich żerowania, zanim rozbudują kolonie. Można stosować dozwolone dla poszczególnych gatunków roślin środki mszycobójcze, na malinie – Pirimor 500 WG, na porzeczce – Pirimor 500 WG i Actara 25 WG, a po kwitnieniu także Calypso 480 SC.
Zwójka różóweczka
Występuje ona powszechnie na drzewach i krzewach owocowych, na porzeczce, na różach, leszczynie i wielu innych krzewach ozdobnych i dziko rosnących. Od kilkunastu lat coraz liczniejszą jej populację notuje się na jabłoni i porzeczce. Zimą w zagrożonych sadach i plantacjach, na pędach można znaleźć złoża jaj tej zwójki. Mają one kształt owalnej lub okrągławej, lekko wypukłej tarczki, zwykle o średnicy 6–8 mm. Powierzchnia złoża pokryta jest szklistą wydzieliną, która chroni jaja. Są one płaskie, owalne, barwy szarawozielonkawej, wielkości 0,7–0,9 mm. W jednym złożu może być ich kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt. Wiosną, głównie tuż przed i w czasie kwitnienia porzeczki oraz przed kwitnieniem jabłoni wylęgają się gąsienice. Wyjadają tkankę liści, „zwijają” pojedyncze liście w rulon lub oprzędzają całe rozety liściowe i żerują wewnątrz nich. Ostatnio występują dość licznie, niszczą liście, kwiaty oraz uszkadzają zawiązki owoców, co redukuje plon i pogarsza jego jakość. W czerwcu kończą żerowanie i przepoczwarczają się w miejscu żerowania. Zwalczanie potrzebne jest na zagrożonych uprawach, a najlepiej wykonać je w okresie wylęgania się gąsienic, zanim zwiną liście. Na jabłoni zaleca się Steward 30 WG, Runner 240 SC, Coragen 200 SC i Spintor 240 SC oraz niektóre pyretroidy, zaś na porzeczce zabieg powinien być wykonany tuż przed kwitnieniem, a dozwolone są tylko pyretroidy: Karate Zeon 050 EC i Fastac 100 EC.
Uwaga – preparaty z grupy pyretroidów nie są selektywne, niszczą drapieżne roztocze i stymulują rozwój przędziorków. Nie powinny być używane więcej niż jeden raz w sezonie wegetacji (tylko jeden preparat z grupy i tylko jeden raz).
Miodówka jabłoniowa
Ten szkodnik składa jaja jesienią, głównie na dolnej stronie krótkopędów, na długopędach w kątach rozgałęzień, u nasady pąków. Jaja są owalne, żółte, ułożone w poprzek pędów jedno za drugim tworząc jakby „sznureczek”. Około połowy kwietnia wylęgają się larwy i żerują na rozwijających się powoli pąkach i liściach, u ich nasady. Wysysają soki roślinne i wydzielają lepkie odchody, zwane rosą miodową. Zwalczanie potrzebne jest tylko w zagrożonych sadach. Ostatnio nie występuje ona zbyt licznie. Ograniczana jest przy okazji zwalczania innych szkodników przed kwitnieniem jabłoni.
fot. 1–3 A. Maciesiak
