Choroby fizjologiczne (nieinfekcyjne) jabłek są reakcją owoców na niesprzyjające warunki zewnętrzne, np.: niedobór wapnia, gwałtowne zmiany temperatury, zbyt wczesny lub zbyt późny zbiór, niewłaściwy skład atmosfery w czasie przechowywania, zbyt niską lub zbyt wysoką temperaturę przechowywania. Nie zawsze prowadzą one do całkowitego zniszczenia owoców, w wielu przypadkach powodują jednak znaczne pogorszenie ich jakości, co przekłada się na spadek opłacalności produkcji.
[envira-gallery id=”38559″]
Czynniki determinujące właściwości przechowalnicze owoców
Wpływ pogody (przebieg warunków atmosferycznych) i przechowywania (parametry chłodni, czas i tempo załadunku komór) powinny być rozpatrywane, jako czynniki determinujące właściwości przechowalnicze owoców, szczególnie w trudnych sezonach, z jakimi mamy coraz częściej do czynienia.
Wpływ czynników klimatycznych i agrotechnicznych na występowanie chorób fizjologicznych:
- gorący, słoneczny i suchy okres wegetacji sprzyja występowaniu: szklistości miąższu, oparzelizny powierzchniowej, rozpadu starczego;
- duży stosunek liści do owoców sprzyja: szklistości, gorzkiej plamistości podskórnej, oparzeliźnie powierzchniowej, rozpadowi starczemu, rozpadowi chłodniczemu, zbrązowieniu przygniezdnemu;
- wysokie nawożenie azotowe sprzyja: szklistości, gorzkiej plamistości podskórnej, oparzeliźnie powierzchniowej, rozpadowi starczemu, rozpadowi chłodniczemu, zbrązowieniu przygniezdnemu;
- opóźniony termin zbioru sprzyja: szklistości, gorzkiej plamistości podskórnej, rozpadowi starczemu, rozpadowi chłodniczemu;
- opóźnienie schłodzenia owoców po zbiorze sprzyja: gorzkiej plamistości podskórnej, oparzeliźnie powierzchniowej, rozpadowi starczemu, rozpadowi chłodniczemu, zbrązowieniu wewnętrznemu.
Analiza głównie przebiegu warunków atmosferycznych, z jakimi mamy do czynienia w sezonie wegetacji w dużej mierze odpowiada nam na pytanie, z jakimi zagrożeniami ze stronnych chorób fizjologicznych będziemy mieli do czynienia w okresie przechowywania owoców. Warto więc taką analizę wykonać i ocenić możliwości, czy zdolności przechowalnicze owoców. Pozwoli nam to na podjęcie działań ograniczających szkodliwość zaburzeń fizjologicznych owoców i ograniczyć straty.
Gorzka plamistość podskórna (korek)
Objawy gorzkiej plamistości podskórnej mogą wystąpić na jabłkach już w sadzie (fot. 1). Widoczne są na nich lekko zagłębione plamy o średnicy kilku milimetrów. Plamy pojawiają się głównie w części przykielichowej owoców. Z czasem plamy te ciemnieją i stają się brązowe. Miąższ w tym miejscu jest suchy, gąbczasty, jasnobrązowy. Często te zmiany znajdują się głębiej pod skórką, wówczas nie widać żadnych objawów na skórce owocu. Na jednym owocu może wystąpić od kilku do kilkudziesięciu plam. Cechą charakterystyczną jest gorzkawy smak miąższu wokół tych zmian.
Przyczyną opisanych zmian jest niedobór wapnia w owocach. Nasilenie choroby często wzrasta w czasie przechowywania jabłek. Do odmian najbardziej podatnych należą m.in. ‘Ligol’, ‘Szampion’ i Jonagoldy. Duże nasilenie choroby jest obserwowane w przypadku jabłek z drzew młodych, przy słabszym owocowaniu oraz w sezonach suchych i gorących. Czynniki te ograniczają bowiem istotnie możliwości pobierania i transportu wapnia do owoców.
Szklistość miąższu
Objawy choroby mogą pojawiać się już w sadzie, pod koniec wzrostu jabłek. Opanowane przez szklistość partie miąższu stają się nasiąknięte i przezroczyste na skutek gromadzenia się cieczy w przestworach międzykomórkowych. Objawy szklistości mogą być czasami widoczne przez skórkę owocu, jeżeli zmiany obejmują podpowierzchniowe partie miąższu (fot. 2). Częściej jednak szklistość widoczna jest w pobliżu komór nasiennych dopiero po przekrojeniu owocu.
Jabłka z zaawansowaną szklistością w niewielkim stopniu mogą wrócić do stanu normalnego. Częściej choroba notowana jest w przypadku owoców dużych, przerośniętych. Jej występowaniu sprzyjają upały i susza w czasie wegetacji oraz znaczne wahania temperatury powietrza przed zbiorem. Czynnikami sprzyjającymi są także: przerośnięte owoce, zbyt wysoki stosunek liści do owoców, mała liczba owoców na drzewie oraz silne cięcie.
Oparzelizna powierzchniowa (czekolada)
Objawy choroby widoczne są na skórce jabłek, najczęściej po stronie pozbawionej rumieńca, w postaci brunatnych plam o nieregularnych kształtach. Plamy te początkowo są małe, jasne, ale stopniowo powiększają się, ciemnieją i stają się brunatne. Choroba zwykle nie daje objawów w miąższu owoców. Opisane zmiany obserwuje się przeważnie po kilku miesiącach przechowywania jabłek. Nasilenie choroby wzrasta po przeniesieniu owoców z obiektu przechowalniczego do temperatury pokojowej. Warto więc regularnie pobierać próbki i obserwować ich zachowanie w temperaturze pokojowej. Jeżeli po pewnym czasie na owocach w domu zaobserwujemy objawy oparzelizny powierzchniowej, powinniśmy pomyśleć o szybkiej sprzedaży jabłek.
Objawy choroby najczęściej notuje się na odmianach ‘Cortland’, ‘Melrose’, ‘Golden Delicious’ i ‘Idared’. Jej nasilenie jest większe w latach, w których kilka tygodni przed zbiorem panuje sucha i gorąca pogoda, oraz w sadach intensywnie nawadnianych i nawożonych azotem. Wydaje się, że ważną rolę w podatności owoców na oparzeliznę powierzchniową odgrywa liczba godzin z temperaturą powietrza poniżej 10°C w czasie około 6 tygodni przed zbiorem. Jeżeli liczba ta znacznie przekracza wartość 100, można oczekiwać ograniczonego występowania choroby. Podatność owoców uzależniona jest wtedy głównie od terminu zbioru: owoce zebrane zbyt wcześnie są bardziej wrażliwe na wystąpienie czekolady.
Warunki przechowywania owoców mogą zarówno ograniczać, jak i przyspieszać tempo pojawu choroby. Jej rozwojowi sprzyjają: wyższa niż optymalna temperatura przechowywania, szczelne opakowania i słaba cyrkulacja powietrza w komorze, zbyt wysoka wilgotność powietrza w obiekcie, zbyt wolne obniżanie zawartości tlenu, utrzymywanie zbyt wysokiej zawartości tlenu w atmosferze. Choroba pojawia się szybciej w normalnej niż w kontrolowanej atmosferze. Warto pamiętać, że warunki kontrolowanej atmosfery jedynie opóźniają pojawienie się objawów choroby, nie eliminując jej wystąpienia. Również pozbiorcze traktowanie jabłek 1-MCP ogranicza występowanie oparzelizny powierzchniowej na owocach.
Miękka oparzelizna owoców
Charakterystycznym objawem choroby są szerokie, rozległe, jasnobrunatne plamy. Zmiany chorobowe obejmują tylko skórkę owoców i miąższ na głębokości do 4 mm. Owoce w miejscu plamy są miękkie. Plamy są łatwo infekowane wtórnie przez grzyby powodujące zgnilizny.
Rozpad mączysty
Choroba ta jest objawem starzenia się jabłek. Miąższ owoców traci jędrność, staje się suchy i kaszowaty. Przy znacznym zaawansowaniu choroby skórka owocu pęka, odsłaniając miąższ. Rozpad mączysty występuje częściej na owocach przerośniętych, pochodzących z młodych drzew oraz z sadów silnie nawożonych azotem.
Rozpad wewnętrzny
Miąższ owoców opanowanych przez rozpad wewnętrzny jest miękki i zbrązowiały. W początkowej fazie rozwoju choroby ciemnieje miąższ tuż pod skórką owocu, a z czasem także skórka owocu. Często choroba opanowuje tylko jedną stronę jabłka.
Zbrązowienie przygniezdne
Objawem choroby jest zbrązowienie miąższu, głównie przy gnieździe nasiennym, szczególnie dobrze widoczne między komorami nasiennymi.
Pierwsze oznaki choroby występują po kilku miesiącach przechowywania i nasilają się pod koniec tego okresu.
Zbrązowienie przygniezdne częściej występuje po chłodnych i pochmurnych latach. Chorobie sprzyjają również wysokie nawożenie azotem i zbyt wczesny zbiór owoców.
Rozpad chłodniczy
Objawy choroby są zlokalizowane na zewnątrz wiązek sitowo-naczyniowych jabłek. Widać je doskonale na przekroju poprzecznym owocu w postaci zbrązowienia miąższu. Często miąższ bezpośrednio pod skórką jest biały i niezmieniony. W końcowym stadium rozwoju choroby skórka jabłka staje się wodnisto-szara, miąższ natomiast jest jakby sfermentowany. Przyczyną choroby jest przechowywanie owoców danych odmian w zbyt niskiej dla nich temperaturze.
Plamistość przyprzetchlinkowa
Choroba objawia się w postaci brązowych, nekrotycznych plamek zlokalizowanych wokół przetchlinek jabłek. Chora skórka w miejscu plamki zapada się. Często nekroza jest atakowana przez grzyby powodujące gnicie. Na razie przyczyny opisanych zmian nie są poznane.
Uszkodzenia dwutlenkiem węgla
Uszkodzenia zewnętrzne owoców dwutlenkiem węgla mogą pojawiać się już w początkowym okresie przechowywania jabłek w KA. Na owocach pojawiają się ciemnozielone, zapadające się plamki o wyraźnych brązowych brzegach. Z upływem czasu plamy te zasychają, brązowieją i w końcowym etapie rozwoju choroby przybierają brązową barwę.
Natomiast pierwszymi objawami uszkodzenia wewnętrznego owoców dwutlenkiem węgla są zbrązowienia miąższu owoców wokół wiązek przewodzących. Z upływem czasu miąższ ciemnieje i zmienia konsystencję na gumowatą oraz pojawiają się w nim pęknięcia i puste przestrzenie.
fot. 1, 2 M. Oleszczak
