Sprawcą szarej pleśni jest grzyb Botrytis cinerea, który najczęściej występuje w stadium niedoskonałym. Stadium doskonałe spotykane jest rzadko i nie ma znaczenia w rozwoju choroby. Charakterystycznym jej objawem jest szary nalot na powierzchni różnych organów, złożony z grzybni, trzonków konidialnych o długości do 2 mm oraz licznych zarodników konidialnych. Patogen wytwarza także czarne lub ciemnobrunatne sklerocja.
[envira-gallery id=”39317″]
Biologia
Patogen wywołujący tę chorobę jest grzybem fakultatywnym, który może występować w przyrodzie w postaci pasożytniczej i saprofitycznej. Stadium saprofityczne (grzybnia i sklerocja) można spotkać w glebie i na resztkach pożniwnych. Źródłem infekcji wielu gatunków roślin uprawnych, w tym wszystkich sadowniczych, jest obfite zarodnikowanie konidialne. Infekcjom i rozwojowi choroby sprzyjają temperatura powietrza powyżej 15°C (optymalnie 18–25°C), wilgotność względna powietrza na poziomie 90%, duże zagęszczenie roślin, mała przewiewność plantacji oraz niedobór światła. Zarodniki grzyba mogą być przenoszone z prądami powietrza oraz kroplami wody. Do infekcji dochodzi zazwyczaj w jej obecności, poprzez zranienia, ale także przez nieuszkodzoną tkankę okrywającą. W zainfekowanych tkankach roślinnych grzyb wytwarza enzymy
degradujące ścianę komórkową oraz toksyny powodujące ich zamieranie.
Występowanie i zagrożenie
Szara pleśń występuje na roślinach we wszystkich fazach rozwojowych. Można ją zaobserwować na szyjkach korzeniowych, liściach, pędach, pąkach oraz kwiatach i owocach. Choroba atakuje wszystkie rośliny sadownicze. Na truskawkach plamy gnilne, zgorzele i nekrozy występują przede wszystkim na kwiatach i owocach (fot. 1) w różnych fazach rozwoju.
Liście i łodygi są porażane sporadycznie w warunkach korzystnych dla rozwoju choroby. Do zamierania całych kwiatostanów może dochodzić w przypadku przerośnięcia grzybni przez szypułkę. Owoce zasychają i gniją po porażeniu działek kielicha oraz dna kwiatowego. Proces gnilny rozpoczyna się od miejsca porażenia działek kielicha lub owocu (fot. 2). Zainfekowana tkanka przybiera barwę jasnobrązową i lekko się zapada, nie ulegając jednak rozpadowi. Szara pleśń na zielonych owocach truskawki często powoduje ich zasychanie, natomiast dojrzałe owoce pokrywają się białym nalotem grzybni i szarym puszystym nalotem trzonków konidialnych (fot. 3).
Na owocach choroba rozwija się również po zbiorze, w czasie transportu i przechowywania. W tym okresie ogranicza ją szybkie schłodzenie owoców po zbiorze.
Szara pleśń jest także groźna dla jabłoni, ponieważ jest drugą pod względem częstotliwości występowania chorobą przechowalniczą jabłek w kraju. W infekcjach i rozwoju tej choroby znaczenie ma tylko stadium konidialne grzyba. Zarodniki konidialne przenoszone są na kwiaty jabłoni z wiatrem, deszczem i przez pszczoły. Grzyb B. cinerea poraża kwiaty jabłoni (słupek, pręciki). Po infekcji patogen pozostaje w kielichu jabłka przez długi czas (nie dając początkowo żadnych objawów chorobowych, ani nie hamując zawiązywania owoców), a zgnilizny rozwijają się dopiero podczas przechowywania. Znane są przypadki porażania przez grzyb także pędów i gałęzi drzew, np. na odmianie ‘Ligol’. Przyczyną choroby są również infekcje w okresie przedzbiorczym przez uszkodzenia skórki. Kwitnienie jabłoni oraz dojrzewanie owoców są okresami, gdy warunki sprzyjają infekcjom przez sprawcę szarej pleśni. Patogen może wywoływać choroby: suchą zgniliznę przykielichową, miękką zgniliznę przykielichową oraz gniazdowe gnicie jabłek w okresie przechowywania.
Suchą zgniliznę przykielichową (fot. 4) można zaobserwować 1,5–2 miesiące po infekcji, w postaci czerwonofioletowych przebarwień skórki wokół kielicha zawiązka. Następnie, w drugiej połowie lata rozwija się otaczająca cały kielich plama gnilna, która po wyschnięciu ulega wykruszeniu. W okresie mokrej i ciepłej pogody w miejscach porażonych może rozwijać się miękka zgnilizna przykielichowa powodująca gnicie owoców na drzewach (fot. 5). Jabłka porażone suchą zgnilizną wcześniej dojrzewają i opadają. Oszpecone owoce z objawami choroby mają niską jakość. Szara pleśń w czasie przechowywania najczęściej zaczyna rozwijać się od plam gnilnych wokół kielicha powodując gniazdowe gnicie jabłek. Plamy gnilne szybko powiększając się obejmują cały owoc. Z czasem gnijące jabłka pokrywają się strzępkami szarej grzybni, która jest źródłem infekcji sąsiednich owoców powodując powstawanie specyficznych dla tej choroby gniazd gnilnych. Długość przechowywania wpływa na stopień porażenia. Szara pleśń rozwija się w przechowalniach i w chłodniach, najczęściej poraża owoce odmian: ‘Fantazja’, ‘Lobo’, ‘Paulared’, ‘Alwa’, ‘McIntosh’, ‘Idared’ i ‘Gloster’. Rozwojowi choroby sprzyjają: deszczowa pogoda w czasie kwitnienia i zbioru jabłek, opóźnione schładzanie owoców po zbiorze oraz zła wentylacja pomieszczeń przechowalniczych.
Skuteczność zwalczania szarej pleśni w uprawach jest ograniczona ze względu na powszechność porażanych gatunków, jak i możliwość długiego trwania w postaci sklerocjów. W ochronie przed szarą pleśnią istotną rolę odgrywają czynniki ograniczające możliwość infekcji na plantacji jak niszczenie resztek porażonych roślin, zachowanie kilkuletniej przerwy w uprawie roślin podatnych na tę chorobę, unikanie zbytniego zagęszczenia roślin.
Ochrona chemiczna
Istotnym aspektem w ochronie przed szarą pleśnią jest jej zwalczanie przy użyciu środków ochrony roślin. Ważne jest dokładne pokrycie wszystkich nadziemnych części roślin. Na plantacjach truskawek zaleca się do wykonania zabiegów chemicznych używając belki typu Fragaria lub specjalistycznych opryskiwaczy z kierowanym strumieniem powietrza. Zabiegi zapobiegawcze należy rozpocząć na początku kwitnienia, gdy rozwinie się 10% kwiatów. W zależności od przebiegu pogody i tempa rozwoju kwiatów ochronę należy kontynuować co 5–7 dni do zbioru, z zachowaniem okresów karencji. Do ochrony truskawek przed szarą pleśnią zarejestrowane są preparaty z różnych grup chemicznych i dlatego program ochrony powinien uwzględniać przemienne ich stosowanie. Warto do ochrony włączyć biologiczne środki ochrony roślin na bazie mikroorganizmów: Polyversum WP, Prestop WP, Serenade ASO. W rotacji preparatów warto wziąć pod uwagę: Iprodione 500 SC, Grisu 500 SC, Rovral Aquaflo 500 SC, Kapelan 80 WG*, Kapłan 80 WG*, Merpan 80 WG*, Pomarsol Forte 80 WG, Sadoplon 75 WP, Thiram Granuflo 80 WG. Preparaty Favena 300 SC, Frupica 440 SC, Luna Sensation 500 SC, Mythos 300 SC, Pyrus 400 SC, Signum 33 WG stosować przemiennie nie częściej niż dwa razy w sezonie. Środków o jednodniowej karencji warto użyć tuż przed i pomiędzy zbiorami. Do zwalczania szarej pleśni na jabłoniach zarejestrowane są preparaty: Favena 300 SC, Fontelis 200 SC, Mythos 300 SC, Orlian 200 SC, Thiram Granuflo 80 WG. Uwzględniając zalecenia producenta co do konieczności rotacji i liczby zabiegów, można ich użyć w pełni kwitnienia i w fazie opadania płatków kwiatowych. Do ochrony przedzbiorczej jabłek można zastosować: Fontelis 200 SC, Geoxe 50 WG, Luna Experience 400 SC, Switch 62,5 WG, Zato 50, Boni Protect, zgodnie z ich etykietami stosowania. Dobór preparatów oraz liczbę zabiegów należy uzależnić od przebiegu pogody w okresie przedzbiorczym.
- fot. 1, 2, 4, 5 A. Łukawska
- fot. 3 K. Kupczak
