Podstawowym terminem cięcia drzew owocowych jest okres spoczynku. Różnice gatunkowe sprawiają, że zabieg ten może być prowadzony także w innym czasie. Z takim przypadkiem mamy do czynienia u drzew pestkowych, które można ciąć również wiosną, tuż przed lub tuż po kwitnieniu albo latem. Wiosenne cięcie – w porównaniu do cięcia latem – sprawia, że drzewa osiągają większe rozmiary, ich pędy są silne, a powierzchnia liściowa duża. Cięcie latem ogranicza natomiast siłę wzrostu i rozmiary drzew, jest więc godne polecenia dla sadów zakładanych z drzew szczepionych na podkładkach silnie rosnących.
[envira-gallery id=”40836″]
Za i przeciw
Porównując „wady” i „zalety” poszczególnych terminów cięcia należy zauważyć, że cięcie wiosenne w porównaniu do cięcia w okresie spoczynku (zimą) jest o tyle korzystniejsze, że tnąc wiosną jesteśmy w stanie ocenić poziom ewentualnych uszkodzeń mrozowych i dostosować do tego sposób oraz intensywność cięcia. Ponadto należy też brać pod uwagę układ warunków pogody. Po ostrej zimie, takiej na przykład jak ostatnia, wiosna pochmurna, wilgotna i raczej chłodna będzie sprzyjała regeneracji ewentualnych uszkodzeń. Wiosna o charakterze kontynentalnym, czyli słoneczna, sucha, ciepła i krótka, regeneracji nie będzie sprzyjała. Taki układ warunków pogody byłby dodatkowo „szkodliwy”, gdy weźmiemy pod uwagę fakt braku okrywy śnieżnej w zimie, co mogło spowodować nadmarznięcia korzeni. Gorąca, krótka wiosna może nasilić uszkodzenia systemu korzeniowego. W takim przypadku intensywność cięcia części nadziemnej drzew należałoby zwiększyć po to, aby dać szansę na rozwój nowych korzeni, w miejsce nadmarzniętych.
Silny wigor wzrostowy drzew ma istotny wpływ na ich plenność i produktywność, zwłaszcza dotyczy to brzoskwiń i karłowych czereśni. W przypadku czereśni karłowych wiosenne cięcie sprzyja wyrastaniu długopędów i tworzeniu się dużej powierzchni liściowej, co zapobiega drobnieniu owoców.
Brzoskwinia
Ten gatunek jest znany z dużej wrażliwości drewna i pąków kwiatowych na niską temperaturę. Średnio co kilka lat pąki kwiatowe oraz wierzchołki pędów jednorocznych brzoskwini przemarzają, natomiast starsze drewno (podstawy gałęzi i konarów oraz pień) ulega podobnym uszkodzeniom bardzo rzadko. W bezśnieżne zimy mogą natomiast podmarzać korzenie drzew. O skali uszkodzeń może zdecydować, oprócz warunków pogody, także stan zdrowotny drzewa i jego kondycja. Ze względu na silny wzrost brzoskwinia tworzy duże korony z licznymi pędami i gałęziami. Z natury drzewa przyjmują pokrój krzaczasty, ale stosunkowo łatwo poddają się zabiegom formującym. W zależności od potrzeby można je prowadzić w formie korony przewodnikowej albo otwartej, swobodnej. W formie krzaczastej prowadzi się drzewa nasienne. Różnice w budowie między koroną przewodnikową a swobodną są zasadnicze, co pociąga za sobą konieczność różnego podejścia do ich cięcia. Jednak niezależnie od formy korony głównym celem tego zabiegu (fot. 1, 2) jest usunięcie gałęzi i pędów słabych, zasychających i martwych. Cięcie takie nazywamy „sanitarnym”. Ma ono zasadnicze znaczenie dla zdrowia drzew, gdyż usuwa potencjalne źródła zakażenia grzybami i bakteriami chorobotwórczymi. Ponadto należy usunąć gałęzie i pędy, które są wyraźnie silniejsze (grubsze) od wyrastających obok nich. W koronie drzewa powinny pozostać tylko wyrównane pędy i gałęzie, które nie mogą wyrastać po 2 lub 3 z jednego miejsca albo z pnia pod ostrym kątem. W ostrych kątach rozgałęzień konarów bardzo często rozwijają się zrakowacenia i dlatego rosnące w ten sposób gałęzie trzeba wyciąć na gładko, bez pozostawienia czopów, gdyż może je zasiedlić bakteria Pseudomonas syringae, sprawca raka bakteryjnego.
Czereśnia
Czereśnie to owoce wyjątkowe, gdyż spożywane są prawie wyłącznie w stanie świeżym, jako owoce deserowe i ich jakość ma podstawowe znaczenie dla zyskowności uprawy. Sprzedać po przyzwoitej cenie można tylko czereśnie ładne, jędrne, z zielonymi szypułkami i duże. Ostateczna wielkość owoców zależy między innymi od długości okresu, jaki upływa od kwitnienia do zbioru. Im jest on dłuższy, tym owoce będą większe. Dlatego prawie wszystkie odmiany czereśni rodzące owoce mniejsze to odmiany wcześnie dojrzewające, a odmiany wielkoowocowe to odmiany późne.
System korzeniowy czereśni pobiera i dostarcza do części nadziemnej wodę i rozpuszczone w niej mineralne składniki odżywcze/pokarmowe. Druga grupa substancji pokarmowych, czyli składniki organiczne, wytwarzana jest w liściach z wykorzystaniem energii światła słonecznego. Liście to najważniejsza „fabryka” asymilatów, miejsce w którym przebiega podstawowy proces życiowy roślin zielonych – fotosynteza. Wielkość całkowitej powierzchni liściowej drzewa, liczba, typ i kondycja liści, decydują o wysokości i jakości plonu. U czereśni najpierw tworzą się liście na krótkopędach – przeciętnie po upływie 25–35 dni od ruszenia wegetacji liście te są już wykształcone i do końca sezonu ich liczba i powierzchnia nie zmieniają się. Dłużej trwa rozwój liści na długopędach – przeciętnie zajmuje to około 60–70 dni. Wzrost długopędów na długość zostaje zatrzymany latem, z chwilą uformowania się pąka wierzchołkowego. Od tego momentu nie zwiększa się ani liczba liści, ani ich powierzchnia. Ogólna powierzchnia liści na drzewie również już się nie zmienia, chyba, że na skutek jakiejś klęski (szkodniki, choroby itp.), ulegnie ona zmniejszeniu. Liczba i powierzchnia pojedynczych liści rosnących na długopędzie są większe niż liści pochodzących z krótkopędu. Liście z długopędów wykazują też większą aktywność fotosyntetyczną i w produkcji asymilatów prześcigają liście z krótkopędów. Tym samym poziom odżywienia, wigor drzewa i jakość owoców zależy od tego, ile długopędów na nim się znajduje. Młode czereśnie, w okresie formowania zrębu korony, wydają przede wszystkim pędy długie. Z wiekiem liczba tych przyrostów zmniejsza się na korzyść krótkopędów (fot. 3) i drzewo wchodzi w okres owocowania. W przypadku czereśni rosnących na silnych podkładkach, wchodzenie w okres owocowania zajmuje wiele lat i w porównaniu do czereśni karłowych, przebiega bardzo łagodnie. Piętnastoletnie czereśnie na silnych podkładkach przestają mocno rosnąć, obficie owocują, ale jakość owoców jest ciągle bardzo dobra. Inaczej kształtuje się to u czereśni na podkładkach karłowych. Poszczególne fazy dochodzenia do pełni owocowania są krótsze a obfite owocowanie najczęściej związane jest z pogorszeniem się jakości owoców, które drobnieją. Ten stan rzeczy bierze się z zachwiania równowagi między wzrostem wegetatywnym (pędy, liście), a generatywnym (kwiaty i owoce), do którego dochodzi pomiędzy 4. i 6. rokiem życia drzew czereśni rosnących na podkładkach karłowych. W tym czasie, na drzewie krótkopędy zaczynają przeważać nad długopędami. Zmniejsza się nie tylko liczba długopędów, ale też ich długość. Tym samym w ogólnej powierzchni liściowej drzewa przeważają mniej aktywne liście z krótkopędów. Ilość asymilatów produkowanych przez liście na krótkopędach, wiosną i wczesnym latem, wystarcza do zawiązania i utrzymania owoców, ale jest już niewystarczająca dla ich wyrośnięcia. Na drzewie nie ma po prostu odpowiedniej liczby długopędów i powstających na nich dużych, bardzo aktywnych liści. Pamiętajmy, że na krótkopędach tworzenie się liści i ich przyrastanie kończy się około 25–35 dni po kwitnieniu. Produkcja asymilatów ustala się na stałym poziomie i już się nie zwiększa. Wzrost tej produkcji mogą zapewnić tylko rozwijające się i bardzo aktywne liście na długopędach. Ich rozwój i wysoka aktywność fotosyntetyczna trwają dłużej, do 60.–70. dnia po kwitnieniu. Jeżeli na drzewie zabraknie wystarczającej liczby długopędów, to ucierpi na tym przede wszystkim jakość owoców.
Długopędy pojawią się w koronie czereśni jako skutek cięcia drzewa polegającego na skracaniu pędów. Cięcie polegające na prześwietlaniu korony, usuwaniu nadmiaru pędów, bez ich skracania (fot. 4), nie zmieni stosunku liczby pędów długich do liczby krótkopędów. Nie zmieni się też stosunek liczby liści pochodzących z długopędów do liczby liści z krótkopędów. W ogólnej powierzchni liściowej drzewa nadal przeważać będzie powierzchnia mniej aktywnych liści krótkopędów. Tylko skracanie przyrostów (fot. 5) zapewni tworzenie długopędów i zwiększenie liczby aktywnych, silnie asymilujących liści na drzewie. W przypadku czereśni na podkładkach karłowych należy wprowadzić cięcie z wykorzystaniem skracania już w 4. lub 5. roku. Drzewa starsze powinny być cięte wiosną, przed kwitnieniem po to, aby jeszcze bardziej zwiększyć ich wigor i skłonić do tworzenia długopędów. W przeciwnym przypadku należy liczyć się z pogorszeniem jakości owoców.
fot. 1, 2 M. Florek
fot. 3–5 D. Kruczyńska, H. Morgaś
