Podsumowując mijający sezon skupiamy się głównie na ilości owoców, cenach, problemach z pracownikami, ale nie możemy pominąć jakości owoców, jaką oferowaliśmy na rynku.
Wydaje się, że w ostatnim sezonie zróżnicowanie jakości było jeszcze większe niż zwykle. Na rynek trafiały duże partie owoców świetnej jakości, duże, bardzo trwałe, które cieszyły handlowców i co najważniejsze, naszych ostatecznych klientów, czyli konsumentów borówki. Na drugim biegunie były owoce jakości właściwie przemysłowej oferowane na rynku owoców deserowych. Skutkiem takiej sytuacji jest to, że owoce gorszej jakości zaczynają wyznaczać cenę…
Cechy jakościowe borówek, które w tej chwili wydają się być najważniejsze z handlowego punktu widzenia to ich wielkość, jędrność, trwałość i smak. Przyczyn pogorszenia jakości owoców może być wiele, ale na też na wiele z nich mamy wpływ w procesie produkcji. Można śmiało powiedzieć, że już od wiosny 2023 pracujemy nad jakością owoców, które zaoferujemy sezonie 2024. Wszystkie wymienione cechy borówek są pochodną dwóch podstawowych czynników: genotyp odmianowy i warunki uprawy. Na pierwszy z nich mamy wpływ na etapie zakładania plantacji i zakupu sadzonek. Ważny jest wybór odmiany, ale też dostawcy sadzonek i ich jakość. Okazuje się, że Duke Duke’owi nie równy i mając na plantacji teoretycznie taką samą odmianę z kilku źródeł, okazuje się każda może być inna i pochodzące z nich owoce Duke’a znacznie różnią się jakością. Bardzo ważne jest pewne, rekomendowane źródło sadzonek. Problem dotyczy nie tylko krajowych szkółek.
Warunki uprawy i ich wpływ na jakość to jeszcze szerszy temat. Oczywiście bardzo istotnym czynnikiem jest też przebieg warunków pogodowych, a na to nie mamy wpływu. Ale czy na pewno? Oczywiście, nie zmienimy przebiegu pogody, ale w jakiejś części możemy prowadzić uprawę w sposób niwelujący część skutków złych warunków atmosferycznych. Doświadczeni plantatorzy dużo wiedzą na ten temat, gdyż wiedzą też, jak kosztowne były inwestycje w zaawansowane systemy nawadniania i fertygacji niwelujące skutki suszy, instalacje przeciwprzymrozkowe pozwalające ochronić pąki, kwiaty i zawiązki owoców przed przymrozkami wiosennymi, zadaszenia i osłony chroniące uprawy przed nadmiernymi deszczami i pozwalające w pełni wykorzystać zasoby zbieraczy także w czasie gorszej pogody, osłony przeciwwiatrowe itp.
Zabiegi, jakie są pod kontrolą każdego plantatora to nawożenie, nawadnianie, cięcie i dbałość o zdrowotność roślin. Wszystkie one mają wpływ na finalne cechy wyprodukowanych owoców. A jakość tych zabiegów ma wpływ na wszystkie jakościowe parametry owoców.
Wszystkie te zabiegi można, a właściwie trzeba zaplanować. Jednym z zabiegów, które przed plantatorami to cięcie krzewów. Chodzi o całkowite lub częściowe usunięcie części pędów z krzewu, a pozostawienie na nim tych, które przyniosą plon w kolejnych latach. Właściwie przeprowadzony zabieg cięcia pozwala zaplanować ilość, a przez to także wielkość owoców na krzewie. Czy wpływa także na inne parametry jakościowe? W istotnym stopniu tak, ponieważ wyhodowanie większych owoców, w miejscach lepiej dostępnych dla rwaczy znacznie ułatwia i przyspiesza zbiór. To z kolei może pozwolić na zerwanie owoców we właściwym terminie (bez opóźnień), a to warunkuje właściwa jędrność i trwałość owoców.
Skupmy się przez chwilę na wielkości owoców i przełożeniu na plon. Ile ważą owoce borówki? Owoce średnicy 12-13 mm ważą około 0,7 – 0,9 grama (przypominam, że w minionym sezonie wiele owoców nie spełniało kryterium 12+, stąd wymogi sieci i grup zostały obniżone do 10 mm – tu waga to ok. 0,6 g/szt ), owoce o średnicy 14-15 mm przekraczają 1,5 g, 16 mm – 1,7-1,8 g, 17 mm przekracza 2 g, a dalej 18 mm – 2,5 g, 20 mm – 3 g, 22 mm – 4 g, 23 mm – blisko 5 g. Zwróćmy uwagę, że przy zmianie średnicy z 12 na 14 mm następuje podwojenie masy pojedynczego owocu. Zwiększenie średnicy owoców z 12-13 mm na 17-18 zwiększa masę 3-krotnie.
Co to oznacza? Okazuje się że aby uzyskać plon 12-13 ton z hektara trzeba uzyskać 4 kg, czyli 4000 g z krzewu. Można to zrealizować na różne sposoby. Możemy zerwać 5000 szt owoców o średnicy 12 mm. Ale możemy też uzyskać to zrywając 2500 owoców o średnicy 16mm lub 1600 szt owoców o średnicy 18mm).
Nie trzeba wymieniać innych oczywistych korzyści wynikających z takiej zmiany – sprawniejszy zbiór, niższe koszty zbioru, łatwiejsza sprzedaż, wyższa cena za kilogram. Oczywiście, można zaplanować zebranie z krzewu 5000 szt owoców o masie 2 g każdy i uzyskać plon 10 kg z krzewu, czyli ponad 30 ton z hektara. Ale udaje się to nielicznym, w bardzo specyficznych okolicznościach. Biorąc pod uwagę, że średni plon w naszym kraju to w tej chwili około 6 ton z hektara, założone dla potrzeb tej analizy 12 ton jest wystarczające i optymalne dla jakości.
Teraz wróćmy do cięcia i jaki związek z nim ma nasza analiza. Załóżmy, że oczekujemy 2200 owoców na krzewie. Ilość kwiatów i finalnie borówek z jednego pąka to około 6-9. Przyjmijmy średnio 7. Powinniśmy mieć na krzewie około 320 pąków kwiatowych. Dla bezpieczeństwa możemy zostawić 400 pąków.
Dla zobrazowania o czym mówimy pokazujemy, że na pojedynczym pędzie załączonym na zdjęciu jest 40 pąków borówki. Na tym etapie rośliny są dobrze zapąkowane i właściwie na wszystkich odmianach pąki są już wyraźnie widoczne. Okazuje się że dla dobrego ilościowo plonu dobrej jakości wystarczy pozostawienie 10 takich młodych pędów. Tak to wygląda matematycznie. 
W praktyce już nie jest tak prosto, gdyż w każda odmiana jest inna, różny jest pokrój samych krzewów i tu oczywiście jest potrzebne dużo praktyki i ćwiczeń. Po liczeniu pąków na starcie po jakimś czasie już widać na oko, ile trzeba zostawić. I to jest bardzo ważne – nie mówimy pracownikom ile wyciąć, tylko ile i co zostawić. Pułapką w zabiegu cięcia tej zimy może być zbyt oszczędne cięcie w sytuacji kiedy na wielu odmianach przyrosty były bardzo dobre i zapąkowanie jest dobre. Początek pracy nad jakością to mocne cięcie, nie oszczędzaj sekatora.
Bartłomiej Milczarek
Stowarzyszenie Polskich Plantatorów Borówki
