Dlaczego powstają defekty skórki, czyli ordzawienia owoców?

Ordzawienia to zdecydowanie niepożądana cecha skórki owoców, zwłaszcza jabłek i gruszek. Owoce z takimi defektami są zdecydowanie mniej atrakcyjne dla konsumenta i dlatego kwalifikują się jako towar gorszej jakości, pomimo odpowiedniej wielkości / kalibru. To wszystko przekłada się na ich dużo niższą cenę oraz wiąże się ze sprzedażą jako owoce przemysłowe, a nie deserowe. Każdy sadownik dąży do wyprodukowania owoców wyższej jakości, o ładnym wyglądzie zewnętrznym, z gładką skórką pozbawioną właśnie ordzawień.

Okresem krytycznym, w którym najczęściej powstają ordzawienia jest wczesne stadium wzrostu owocu od fazy opadania płatków (BBCH 69-70) do fazy 30-40 dni po kwitnieniu (BBCH 71-73). Najbardziej podatne na ordzawienia są zawiązki owoców będące w stadium rozwoju na 14-21 dni po kwitnieniu, kiedy to bardzo szybko zwiększa się ich objętość a warstwa woskowa – kutykula pokrywająca skórkę (epidermę) jest bardzo cienka
i szczególnie wrażliwa na uszkodzenia. W tym czasie łatwo może dojść do zakłócenia prawidłowego formowania się kutykuli, która nie nadąża szczelnie pokrywać szybko powiększającej się powierzchni zawiązków. Innym, a zarazem wcześniejszym terminem, w którym mogą powstawać rozległe ordzawienia, może być faza różowego pąka (BBCH 57), kiedy może zostać uszkodzone dno kwiatowe pod wpływem wiosennych przymrozków.
Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w 3-ech ostatnich sezonach wegetacyjnych w: 2018, 2019 i 2020 roku. Ordzawienia mogą również powstawać w lecie (lipiec, sierpień). Dość rzadko defekty skórki mogą powstawać również w okresie jesieni przed zbiorem owoców, po bardzo obfitych opadach deszczu. Takie ordzawienia przybierają koncentryczny kształt i powstają wokół miejsc wystających ponad powierzchnię owocu i na jego zacienionej stronie.

 

Głównymi przyczynami powstawania ordzawień na skórce są najczęściej dwa procesy zachodzące jednocześnie. Pierwszy to wzrost i namnażanie się komórek skórki (epidermy)
w miarę powiększania się owocu, a drugi to pękanie warstwy woskowej (kutykuli) osłaniającej skórkę owocu przed uszkodzeniem. Komórki epidermy dzieląc się i zwiększając swoją objętość, cały czas uciskają na kutykulę o małej elastyczności i w końcu przerywają ją, w momencie jakiś zakłóceń / opóźnień w jej tworzeniu. Zazwyczaj to jakiś czynnik z zewnątrz powoduje uszkodzenie kutykuli. Wtedy do niezabezpieczonych kutykulą komórek skórki wnika intensywnie woda (deszcz/rosa/mgła), które pod wpływem wzrastającego w nich ciśnienia, zaczynają pęcznieć a potem pękać. W miejscu tych pęknięć pojedyncze komórki epidermy zamierają a w najbliższym ich otoczeniu, w najgłębszych warstwach epidermy, uruchamiany jest naturalny mechanizm obronny – zabliźnianie. Tworzy się wówczas specyficzna tkanka merystematyczna – fellogen, który dzięki bardzo szybkim podziałom komórkowym odkłada na zewnątrz warstwy komórek korka. To właśnie ten korek sprawia wrażenie „blizny” na skórce owocu, czyli ordzawienia. Bardzo często potocznie sadownicy mówią, że jabłka właśnie „dostały korka”. Może występować w postaci mniej lub bardziej zagęszczonej „siateczki”  (Fot. 1)   lub rozległych i ciągłych plam pokrywających owoc w różnym stopniu (Fot. 2 a, b i c). Często ordzawieniu ulega tylko zagłębienie przyszypułowe (odmiany: ‘GALA’ i sporty, ‘SAMPION’ i sporty) – Fot. 3 lub część przykielichowa (odmiany: ‘ELISE’) – Fot. 4. W dotyku zazwyczaj ordzawienia sprawiają, że powierzchnia jabłka czy gruszki jest szorstka. Zdarza się również, że ordzawienia mogą przyjmować postać oliwkowobrunatnej barwy skórki, która jest gładka (Fot. 5). Uszkodzenia spowodowane późnowiosennym przymrozkiem są bardzo charakterystyczne i mają postać ordzawionego pierścienia wokół kielicha lub owocu (Fot. 6). Mogą mieć również postać drobnych poprzecznych kreseczek (mróz i inne czynniki) – Fot. 7 lub drobnych plamek (grad) – Fot. 8.

Jest bardzo wiele czynników (biotycznych i abiotycznych), które warunkują powstawanie ordzawień na owocach – Tab. 1 i biorąc je wszystkie pod uwagę, owoce tych samych odmian mogą ordzawiać się w różnym stopniu w zależności od sezonu (warunki pogodowe) jak i kwatery (lokalizacja).

Tab. 1 – Czynniki biotyczne i abiotyczne indukujące ordzawienia

Temperatura

Zwłaszcza niskie temperatury wczesną wiosną (mróz / przymrozki) powodują uszkodzenia tkanek przewodzących pędów, co pogarsza wiosną zaopatrzenie rosnących zawiązków owoców w wodę i tym samym ogranicza ich wzrost. Jeżeli chodzi o komórki epidermy / skórki to, w tym okresie, nasiąkają wodą z zewnątrz i pod wpływem ucisku od wewnątrz owoców zaczynają pękać. W ubiegłym sezonie wegetacyjnym 2020, w większości rejonów Polski wystąpiły na przełomie kwietnia i maja spadki temperatur (średnio ok. – 5°C)
i utrzymywały się nawet do 2 tygodni. Znacznie inaczej wpływają warunki chłodnej pogody jaka występuje po kwitnieniu. Niska temperatura w tym okresie osłabia wzrost owoców, ale sprzyja wytwarzaniu grubszej kutykuli (zabezpieczenie przed ordzawieniami). Cieplejsze dni przy zimnych nocach (0-4°C) oraz cieplejsze dni i cieplejsze noce (> 17°C), zwłaszcza w okresie do 3 tygodni po kwitnieniu indukują powstawanie ordzawień. Owoce ziarnkowe (jabłka i gruszki) są owocami klimakterycznymi i są bardzo wrażliwe na duże różnice temperatur pomiędzy jednym dniem a drugim. I dlatego w lecie, jeżeli po okresie upałów z temperaturą (np. 32-34°C) w południe następnego dnia wystąpi niższa temperatura (np. 20-22°C) będziemy mieć również ordzawione owoce.

Wilgotność powietrza

Istnieje ścisła zależność pomiędzy dużą wilgotnością względną powietrza i liczbą dni
z deszczem a intensywnością powstawania ordzawień. Niesprzyjające są warunki dużej wilgotności powietrza z niską temperaturą, które w okresie dużej wrażliwości (nawet jednodniowy spadek do 0°C) indukują silne ordzawienia.

Nasłonecznienie

Jeżeli chodzi o ten czynnik biotyczny, to może on powodować polimeryzację wosku, sprawiając, że kutykula będzie wrażliwsza na różne uszkodzenia. Jeżeli po okresie intensywniejszego nasłonecznienia wystąpią opady deszczu lub spadki temperatur, to kutykula będzie łatwiej i szybciej pękać. Owoce bardziej eksponowane na promieniowanie UV i deszcz będą ordzawiać się silniej.

Odmiana

Ordzawienia powstają w różnym stopniu w zależności od odmiany – Tab. 2. Ordzawione gruszki są akceptowalne w przypadku takich odmian jak: ‘KONFERENCJA’, ‘GENERAL LECLERC’ i ‘BERRE HARDY’. Owoce różnych odmian w tych samych warunkach ordzawiają się niejednakowo, dlatego, że ich skłonność do ordzawiania się jest przekazywana genetycznie. Szczególnie łatwo i intensywnie ordzawiają się owoce odmian o cienkiej kutykuli, która zbudowana jest z jednolitej i mało elastycznej masy. Natomiast odmiany o kutykuli grubej, zbudowanej z kutyny i płytek wosku (luźno zachodzące na siebie), są mniej podatne na uszkodzenia i defekty skórki.

Tab. 2 – Podatność odmian jabłoni i gruszy na ordzawienia, *mączniak jabłoni, **pordzewiacz jabłoniowy

Podkładka

Nieodpowiednie dobranie podkładki do warunków glebowych przyczyni się również do zwiększenia ordzawień owoców. To wielkość i wydajność systemu korzeniowego podkładki decyduje o pobieraniu wody i składników pokarmowych.

Ś.O.R. , nawozy dolistne i inne

Najsilniejsze defekty skórki mogą wywołać stosowane w agrotechnice różnego rodzaju agrochemikalia (ś.o.r., nawozy dolistne czy inne preparaty). Zastosowane niezgodnie
z etykietą, w nieodpowiednich warunkach pogodowych mogą znacząco „oszpecić” owoce  (Fot. 9). Bardzo często pojedyncze preparaty chemiczne nie ordzawiają owoców, ale ich wieloskładnikowe, nieprzetestowane tzw. „tank mix-y” tak.  Przyczyną ordzawień mogą być zarówno substancje czynne, jak i domieszki (nośniki) preparatów, opryskiwanie zbyt silnym strumieniem cieczy, nanoszenie preparatów w formie zbyt dużych kropel, na mokre powierzchnie (po deszczu, rosa) czy w warunkach zbyt powolnego wysychania lub niskiej temperatury cieczy roboczej.

Nieodpowiednio użyte preparaty potrafią spowodować silne ordzawienia:

– produkty miedziowe, siarkowe, siarczan miedzi, zwilżacze na mokre powierzchnie czy siarkowe przy silnym nasłonecznieniu; – nawozy cynkowe, wapniowe (saletra, chlorek, inne proszkowe), ciecz kalifornijska (brak rejestracji w Polsce), w wysokim stężeniu i przy silnym nasłonecznieniu w późniejszych fazach rozwojowych owoców; – nawozy dolistne stosowane w wysokiej temperaturze (>25°C) i przy silnym nasłonecznieniu, w późniejszych fazach rozwojowych owoców; – herbicydy na owoce w dolnej części korony itd.

Szkodniki i choroby

            Na pogorszenie wyglądu owoców w postaci wtórych objawów ordzawień skórki owoców (głównie jabłek) przyczyniają się również szkodniki takie jak: pordzewiacz jabłoniowy (Aculus schlechtendali) – Fot. 10, owocnica jabłkowa (Hoplocampa testudinea) – Fot. 11, zwójka różóweczka (Cacoecia rosana) – Fot. 12, zwójka siatkóweczka (Adoxophyes orana), ukośnica szczawiówka (Ametastegia glabrata), tutkarz lakowiec (Rhynchites aequatus) – Fot. 13,  gąsienice miernikowcowatych (Geometridae), szkodliwe pluskwiaki (Hemiptera) oraz choroby: grzyb Podosphaera leucotricha (mączniak jabłoni) – Fot. 14, grzyby Alternaria spp., grzyb Aureobasidium pullulans, drożdże Rhodotorula glutinis, grzyby Aureobasidium pullulans, bakterie na gruszy: Pseudomonas syringae (rak baktryjny), Pseudomonas viridiflava, Pseudomonas fluorescens, Pseudomonas putida. Według literatury amerykańskiej również gryzonie, dziko żyjąca zwierzyna oraz szkodniki kory i drewna uszkadzając wiązki przewodzące przyczyniają się do słabszego wyrastania jabłek i powstawania na nich ordzawień.

Cięcie i formowanie korony

Nieumiejętne cięcie i formowanie korony stwarza warunki długo utrzymującej się wilgotności, co powoduje, że liście i owoce szybko nie wysychają. W związku z tym niebezpieczeństwo powstawania ordzawień jabłek czy gruszek na takich drzewach jest zdecydowanie większe.

Jednym ze sposobów ograniczania ordzawień na owocach jest dostarczanie im naturalnych fitohormonów w postaci regulatorów wzrostu roślin zawierających syntetyczne gibereliny GA 4+7 tzw. egzogenne najlepiej w okresie do 40 dni po kwitnieniu. Firma UPL Polska rekomenduje sprawdzoną od kilku lat technologię ProNutiva z wykorzystaniem produktów giberelinowych: Regulex 10 SG i Promalin, które wpływają znacznie na ograniczenie ordzawienia i poprawiają wygląd owoców, szczególnie u odmian wrażliwych.

mgr inż. ogr. Tomasz Sikora, Doradca ProNutiva – UPL Polska