Jak zapobiegać najważniejszym chorobom drzew owocowych w uprawach integrowanych, zero pozostałości i eko? Na co zwrócić szczególną uwagę?
Choroby zagrażające uprawie jabłoni można podzielić na wyrządzające szkody już podczas sezonu wegetacyjnego (jak parch czy mączniak jabłoni) oraz tzw. choroby przechowalnicze, pojawiające się na jabłkach podczas przechowywania (m.in gorzka zgnilizna owoców, szara pleśń, brunatna zgnilizna czy
parch przechowalniczy).
Niezależnie od tego czy jabłka produkujemy metodami integrowanymi, ekologicznymi lub też w systemie zero pozostałości, najważniejszym sposobem na ograniczenie negatywnych skutków związanych z wystąpieniem danej choroby jest prewencja – a więc wszelkie działania mające na celu zapobieganie jej występowaniu lub zmierzające do ograniczenia jej rozwoju w sadzie. We wszystkich wspomnianych systemach produkcji metody zapobiegania występowaniu poszczególnych chorób lub działania zmierzające do ich ograniczenia będą takie same!
Ogólna zasada zapobiegania chorobom w sadach
Efektywne zapobieganie chorobom zagrażającym uprawom sadowniczym powinno opierać się na jak najlepszym wykorzystaniu wszelkich dostępnych działań, które zmniejszając ryzyko rozwoju patogenów, umożliwiają podniesienie efektywności wykonywanych zabiegów. W tym kontekście bardzo ważne jest zapewnienie drzewom dogodnych warunków do wzrostu i rozwoju. Sadownik powinien zatem zadbać o wybór odpowiedniego stanowiska, nawożenie dostosowane do rodzaju i wieku drzew, odpowiednie prześwietlanie koron (co ogranicza rozwój chorób grzybowych). Niezwykle istotną rolę w zapobieganiu chorobom odgrywa ograniczenie źródła ich infekcji, na które składa się szereg zróżnicowanych działań, w skład których wchodzi m.in. dokładna lustracja i usuwanie porażonych organów roślinnych. Bardzo ważne jest, aby planując produkcję w systemach, w których dąży się do ograniczania zużycia środków ochrony roślin (zero pozostałości, uprawy ekologiczne), do zakładania sadu używać odmian odpornych na najważniejsze choroby albo chociaż mało na nie podatnych. Należy także zwracać uwagę na jakość materiału nasadzeniowego.
Odmiany odporne lub mało podatne na choroby
Z polskich odmian parchoodpornych warto wymienić Walerię, Witosa, Sawę i Chopina (wyhodowane na SGGW w Warszawie) oraz Gold Milenium, Free Redstar czy Melfree (hodowli skierniewickiego Instytutu Ogrodnictwa). Wszystkie one odznaczają się małą lub średnią podatnością na mączniaka (poza Walerią, która również na tę chorobę jest odporna). Waleria i Free Redstar są ponadto mało podatne na zarazę ogniową.
Z niemieckich odmian warto zwrócić uwagę na jabłonie: Reglindis, Retina i Rewena, które oprócz odporności na parcha, są także średnio lub mało podatne na mączniaka i zarazę ogniową. Czeskie odmiany parchoodporne, takie jak Rubinola, Rajka czy Topaz, mają także średnią lub małą podatność na mączniaka. Niestety są podatne na zarazę ogniową. Amerykańskie odmiany – Liberty i Enterprise – są odporne na parcha oraz mało podatne na mączniaka i zarazę ogniową, a Szwajcarska parchoodporna Ariwa jest także odporna na mączniaka i mało podatna na zarazę ogniową.
Drzewa tych odmian, ze względu na odporność lub niską podatność na choroby, polecane są zwłaszcza do sadów ekologicznych, gdzie możliwości wykonywania zabiegów ochronnych jest ograniczona, a uprawiane metodami integrowanymi są mniej kłopotliwe w kontekście problemów związanych z ochroną przed wspomnianymi chorobami.
Poniżej prezentujemy kilka praktycznych wskazówek, dotyczących zapobiegania występowaniu podstawowych chorób drzew owocowych.
Parch jabłoni
W zapobieganiu występowaniu tej choroby w sadach niezwykle istotne jest ograniczenie źródła infekcji pierwotnych na przyszły sezon wegetacyjny. W tym celu corocznie po zakończeniu wegetacji poleca się jak najdokładniejsze usunięcie spod drzew opadłych liści, które stanowią główne źródło zakażenia w przyszłym sezonie. Można je wywieźć z sadu i przeznaczyć np. na kompost. Opadłe liście można też rozdrobnić i wymieszać z glebą w celu ich rozłożenia. Zabieg ten jest szczególnie istotny w sadach ekologicznych, gdzie sadownik ma ograniczone możliwości stosowania środków chemicznych. W uprawach eko można go wspomóc stosując mikroorganizmy przyspieszające rozkład liści w sadzie. W uprawie integrowanej opadłe liście można potraktować mocznikiem w stężeniu 5%.
Do zapobiegania, ograniczania rozwoju choroby lub walki z parchem jabłoni zarejestrowanych jest w Polsce wiele preparatów, część z nich dopuszczona jest w metodzie ekologicznej. Są to wybrane środki oparte o wodorowęglan potasu, wodorotlenek miedzi, tlenek miedzi, tlenochlorek miedzi, trójzasadowy siarczan miedzi, wodorowęglan miedzi oraz laminarynę.
Mączniak jabłoni
Najważniejszą metodą ograniczenia rozwoju mączniaka jabłoni jest prowadzenie systematycznych lustracji na obecność choroby w sadzie i wycinanie porażonych pędów. Lustracje poleca się przeprowadzać w fazie zielonego albo różowego pąka, najpóźniej do początku kwitnienia. W tym okresie należy wycinać wszystkie porażone pędy. Nie można opóźniać tego zabiegu, gdyż po kwitnieniu dochodzi do porażenia kolejnych pędów i liści.
Metoda ta nie zabezpieczy sadu przed wystąpieniem infekcji, jednak w połączeniu z zabiegami zwalczania pozwoli na wzrost skuteczności oprysków – nawet w uprawach zero pozostałości i ekologicznych, gdzie do dyspozycji sadownika pozostaje znacznie mniej substancji czynnych niż w przypadku uprawy integrowanej czy konwencjonalnej.
Do zapobiegania, ograniczania wystąpienia lub walki z mączniakiem jabłoni w metodzie ekologicznej zarejestrowane są w Polsce wybrane środki oparte o olejek eteryczny pomarańczowy, tlenochlorek miedzi oraz preparaty na bazie siarki.
Zaraza ogniowa
W zapobieganiu rozwojowi tej choroby niezwykle istotne jest wybieranie do zakładania kwater tylko zdrowych drzewek pochodzących z certyfikowanych gospodarstw szkółkarskich, ponieważ najczęściej źródłem choroby w sadzie jest porażony materiał szkółkarski. Bardzo istotna jest także stała lustracja drzew. Po stwierdzeniu drobnych ognisk chorobowych zaleca się natychmiastowe wycinanie wszelkich pędów lub gałęzi z objawami choroby (z odpowiednim marginesem zdrowej tkanki). Rany należy zabezpieczać farbą emulsyjną albo pastą ogrodniczą z dodatkiem produktu miedziowego. Przy większym stopniu porażenia należy wycinać chore drzewa, a nawet drzewa sąsiadujące (pozornie zdrowe). Porażony materiał najlepiej jest spalić.
Do walki z zarazą ogniową na jabłoni dopuszczonych jest w Polsce kilka preparatów. Do sadów ekologicznych zarejestrowane są wybrane środki oparte o tlenochlorek miedzi, wodorotlenek miedzi i laminarynę, a także produkty mikrobiologiczne zawierające komórki grzyba Aureobasidium pullulans (szczep DSM 14940 i DSM 14941) oraz bakterie Bacillus subtilis (szczep QST 713).
Choroby przechowalnicze
W przypadku chorób przechowalniczych należy pamiętać, że podstawą zdolności jabłek do długotrwałego przechowywania jest przede wszystkim dbałość o to, aby do komór trafiały tylko owoce wysokiej jakości – o odpowiedniej dojrzałości, wolne od objawów chorobowych i bez uszkodzeń mechanicznych. Mimo to, warto też zabezpieczyć je dostępnymi na rynku środkami ograniczającymi rozwój biotycznych chorób przechowalniczych. W Polsce zarejestrowanych jest do tego szereg preparatów. Część z nich dopuszczona jest także w metodzie ekologicznej – są to środki na bazie laminaryny oraz wybrane preparaty mikrobiologiczne zawierające komórki grzyba Aureobasidium pullulans (szczep DSM 14940 i DSM 14941), Candida oleophila (szczep O) oraz oospory grzyba Pythium oligandrum. Nowością zarejestrowaną w tym roku do walki z chorobami przechowalniczymi (gorzką zgnilizną i szarą pleśnią) jest preparat zawierający eugenol, geraniol i tymol.
Wszystkie wymienione w artykule środki przeznaczone do stosowania w uprawie ekologicznej są również dopuszczone do uprawy integrowanej i mogą stanowić element programów zero pozostałości.
W ramach projektu „Czas na zrównoważoną produkcję owoców” powstał Poradnik Produkcji Owoców. To wyjątkowe kompendium wiedzy o produkcjach integrowanej, „zero waste” i ekologicznej. Poradnik zawiera kluczowe informacje przydatne nie tylko osobom, które rozważają przejście z konwencjonalnych metod uprawy na integrowaną czy ekologiczną, ale i sadownikom, którzy już prowadzą sady i plantacje zgodnie z ich założeniami. Serdecznie zachęcamy do zapoznania się z materiałem pod linkiem: https://applesfromeurope.eu/Poradnik/poradnik.pdf „.
Źródło: materiały prasowe Związku Sadowników RP
