Nasi sadownicy w odróżnieniu od swoich holenderskich i niemieckich kolegów nie mają podstaw do narzekania podczas wykonywania zabiegów opryskiwania w sąsiedztwie zbiorników i cieków wodnych, ponieważ takich miejsc w Polsce jest niewiele. Ich liczba stale jednak rośnie z powodu pogłębiającego się niedoboru wody. Nowe zbiorniki i ujęcia są coraz częściej lokalizowane także w sadach. Gromadzi się w nich zapasy wody niezbędne do nawadniania lub ochrony upraw przed przymrozkami. Obserwuje się także proces urbanizacji wsi, a w efekcie zwiększanie gęstości zaludnienia, budowę dróg i budynków użyteczności publicznej. Opryskiwanie upraw w sąsiedztwie tych miejsc wymaga od operatora opryskiwacza zachowania szczególnej ostrożności, aby nie stwarzać zagrożenia dla zdrowia ludzi, zwierząt i środowiska.
Najlepszym sposobem zabezpieczenia się przed przedostawaniem się środków ochrony roślin (ś.o.r.) na obszary i obiekty niebędące celem zabiegu jest ograniczenie efektu znoszenia cieczy użytkowej przez tworzenie stref buforowych. Jest to powierzchnia o zdefiniowanej szerokości oddzielająca miejsce wykonywania opryskiwań od obszarów chronionych, gdzie stosowanie ś.o.r. jest zabronione. Informacje o szerokościach stref buforowych są wyraźnie zdefiniowane i można je znaleźć w etykiecie. W przypadku braku takiej informacji – obowiązuje standardowa szerokość strefy ochronnej, która wynosi 20 m od pasiek oraz 3 m od krawędzi jezdni dróg publicznych (z wyłączeniem dróg gminnych i powiatowych) i 3 m od zbiorników i cieków wodnych oraz terenów nieużytkowanych rolniczo. W ostatnim okresie rejestruje się coraz więcej ś.o.r., dla których podaje się wariantowo kilka szerokości stref ochronnych wraz z przyporządkowanymi technikami ograniczającymi znoszenie (TOZ). Taka informacja znajduje się w etykiecie, w części dotyczącej środków ostrożności związanych z ochroną środowiska naturalnego. W tym miejscu pojawia się wówczas podstawowa i zredukowane szerokości strefy buforowej dla co najmniej jednej z czterech możliwych TOZ (50%; 75%; 90%; 95%).
W przypadku zaistniałej potrzeby, zmniejszenia standardowej szerokości strefy buforowej, można wybrać z oficjalnej listy TOZ najbardziej odpowiednią technikę opryskiwania. Lista znajduje się na stronie internetowej Instytutu Ogrodnictwa – PIB (http://arc.inhort.pl/serwis-ochrony-roslin/technika-ochrony-roslin/klasyfikacja-technik-ograniczajacych-znoszenie-toz).
Lista obejmuje ponad 1000 pozycji technik ograniczających znoszenie, w tym blisko 300 przeznaczonych dla opryskiwania upraw przestrzennych, w tym sadów. Na liście dominują rozpylacze eżektorowe. Niektóre z nich osiągają wprawdzie nawet 90% redukcji znoszenia, ale najbardziej skuteczną jest wciąż tunelowa technika opryskiwania oraz opryskiwacze deflektorowe wyposażone w rozpylacze eżektorowe (95%). Z tak obszernej listy można bez trudu wybrać odpowiednią technikę opryskiwania, najlepiej w porozumieniu z producentem rozpylaczy lub też kompletnych opryskiwaczy, która będzie dostosowana do warunków zabiegu. Należy przy tym pamiętać, że specjalne zalecenia zamieszczone na liście TOZ dotyczą zwykle zabiegu wykonywanego tylko w pasie 3–5 skrajnych rzędów sąsiadujących ze strefą buforową. Pozostałą powierzchnię opryskuje się w sposób standardowy.
Przedstawione w skrócie zasady stosowania stref buforowych o zróżnicowanej szerokości trudno zaliczyć do nadmiernie kosztownych i uciążliwych, ponieważ istnieje duża możliwość wyboru. Zamiast zakupu bardziej kosztownych kompletnych opryskiwaczy TOZ można wybrać znacznie tańszą wymianę rozpylaczy.
Powiększająca się oferta zarejestrowanych ś.o.r., która zezwala na samodzielne stosowanie procedury wyznaczania szerokości stref buforowych daje nowe i nieznane dotąd możliwości. Jeśli więc planuje się zakup nowego lub modernizację starego opryskiwacza, to warto mieć na uwadze potencjalne korzyści zarówno dla otoczenia, jak i środowiska naturalnego, jakie niosą za sobą TOZ. Szczególnie istotne są oszczędności ziemi uprawnej. Na przykład: jeśli dla techniki standardowej podstawowa szerokość strefy buforowej ma wynosić 30 m, to w przypadku zastosowania technik redukujących znoszenie o 50% szerokość strefy buforowej wyniesie 20 m lub 15, 10 i 5 m odpowiednio dla technik 75, 90, 95%. W przedstawionym przykładzie oszczędności ziemi uprawnej z tego tytułu mogą wynieść nawet 25%, o mniejszej emisji ś.o.r. do środowiska nie wspominając.
Należy oczekiwać, że wprowadzenie do praktyki stref buforowych o zróżnicowanej szerokości będzie sprzyjało nie tylko ograniczaniu zagrożeń dla środowiska, lecz także zwiększy świadomość ekologiczną użytkowników opryskiwaczy, co przyczyni się do poprawy społecznego klimatu wokół chemicznej ochrony roślin.
Prof. dr hab. Ryszard Hołownicki, IO–PIB Skierniewice
Profesor nie widział stref jak w miedzyrzędziach jabłoni uprawia się truskawki. Potem w szczycie jej zbioru pryska się jabłka na owocówkę. I zaraz rwie truskawki. Potem zatruta idzie na Łódź albo Bronisze. Nikt tego tam nie sprawdza.